‘Ik geef liever applaus voor de ambtenaar die voor een betere brandveiligheid in een torenflat heeft geknokt dan voor de brandweerman die zijn leven heeft gewaagd om een kind te redden uit een gebouw dat onvoldoende brandveilig was.’ Het citaat is van een uitdagende Marc Buelens in Trends. De emeritus professor management applaudisseert voor de groep stille ambtenaren die instaan voor continuïteit en voor de groep onbekende ambtenaren die data analyseren, notuleren, zuchten, voorstellen doen en soms gelijk krijgen van politici.

Als er ooit een coronacommissie komt, zal die moeten nagaan hoe onze overheden zich hebben voorbereid op een pandemie. Hopelijk wordt dan ook naar de tweede groep stille ambtenaren geluisterd. Ik vrees dat we zullen horen dat het gros van hun voorstellen nooit enige aandacht van hun ministers kregen. Mijn ervaring is dat politici geen nood hebben aan systeemdenkers in hun organisaties. Het liefst hebben ze punctuele experts aan het hoofd van hun diensten. ‘Maar de systeemdenkers zullen u vertellen dat ze vaak geboycot zijn, omdat er belangrijker zaken op de politieke agenda stonden. Denk maar aan Brussel-Halle-Vilvoorde, de bedrijfswagen en een vrij bizarre vergadering in Marrakesh’, schrijft Buelens terecht.

‘Ambtenaren kunnen ons beschermen tegen een volgende crisis’, stelt Buelens. Misschien hebben ze wel geprobeerd ons te beschermen tegen corona, maar kregen ze van hun ministers nul op het rekest. Vier jaar geleden werd ik door Taiwan gevraagd gastcolleges te geven in zijn administraties. Ik was verrast door de vele mondmaskers in de kantoren, in de restaurants en in de winkels. Mijn gastvrouw legde me uit dat Taiwan niet voorbereid was toen het SARS-virus in 2003 uitbrak. Maar daarna maakte men verregaande plannen voor een volgende epidemie.

Taiwan heeft bijzonder weinig coronabesmettingen en nagenoeg geen doden. Nochtans is er geen lockdown, de scholen en universiteiten bleven open en je kunt er nog altijd heerlijk eten in de vele levendige restaurants. Vier jaar geleden legde men me uit wat Taiwan zou doen bij een volgende Covid-epidemie: alle binnenkomende reizigers controleren en de zieke mensen niet alleen meteen in quarantaine plaatsen, maar ook strak controleren via hun smartphone. Aan Taiwanezen die uit het buitenland terugkomen, zou worden gevraagd 14 dagen in vrijwillige quarantaine te gaan. Nu blijkt dat dat moeiteloos wordt opgevolgd. Het was de eerste keer dat ik de term ‘track and trace’ hoorde gebruiken voor iets anders dan een zending volgen bij e-commerce. Het slotstuk van hun epidemieplan was ‘testen, testen, testen’, maar zeer gericht.

Bij mijn terugkeer sprak ik met enkele collega’s die zich met volksgezondheid bezighouden over mijn Taiwanervaring. Ze bleken helemaal niet verrast door mijn verhaal. Ze kenden allen het Taiwanese voorbeeld en waren ervan overtuigd dat er ooit een pandemie zou komen, maar wisten natuurlijk niet wanneer. ‘Dat laatste is het probleem als we politici warm willen maken voor een epidemieplan’, zei een van hen. ‘Politici zijn alleen bezig met de problemen van de dag en wuiven ons weg als paniekzaaiers.’

Zullen we, na corona, beter beveiligd zijn tegen gevaren voor onze gezondheid? Sommige uitspraken van invloedrijke politici doen me twijfelen. Nu blijkt dat bij groot gevaar voor de volksgezondheid één centrum van beslissing, actie en opvolging nodig is, pleit minister van Justitie Koen Geens in Knack voor de regionalisering van de gezondheidszorg.’De discussie over de contingentering van de artsen houdt dan eindelijk op’, argumenteert hij. Ja, daar liggen onze mensen echt wakker van. Bij een volgende epidemie en na de zevende staatshervorming kan Vlaanderen kiezen voor de losse Zweedse aanpak en Brussel en Wallonië voor een Franse totale lockdown. Dan zetten we toch gewoon militairen aan de taalgrens om Franstaligen weg te houden uit onze restaurants? En Marc Van Ranst zal het wel uitleggen aan de bevolking. Opgelost.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van 16 mei 2020.

Video Fire Brigade

In De Morgen van 16 mei 2020 microbioloog Herman Goossens dat ons land die lockdown wellicht had kunnen voorkomen als we het voorbeeld van Taiwan hadden gevolgd.

“Er moet zeker een doorlichting komen over hoe het is kunnen gebeuren dat wij niets wisten over Taiwan. Zij begonnen midden januari al met uitgebreid testen, opsporen en isoleren, zo blijkt nu. Hier moest toen nog de discussie begonnen over de vraag of dit wel of niet erger was dan de griep. Maar Taiwan is door China uit de Wereldgezondheidsorganisatie geweerd. Resultaat: de wereld kreeg van de WHO de Chinese aanpak in Wuhan voorgeschoteld als exemplarisch. Een extreme lockdown, dus. We hadden die informatie uit Taiwan moeten hebben. Dat is een les voor de toekomst. Waarom kon niemand deze cruciale kennis doorspelen? Nu is de wereld daardoor de mist ingegaan. We hadden die lockdown wellicht kunnen voorkomen.”

In Knack stelt Minister Geens dat de zorg best zo dicht mogelijk bij de mensen moet zitten. Daar heeft hij gelijk in. Maar regionalisering zorgt er niet voor dat zorg dicht bij de mensen zit. Of zorg nu door Vlaanderen beslist wordt of door de federale staat, het blijft ivoren toren aansturing. Onze gezondheidszorg moet vanuit twee principes hervormd worden: het subsidiariteitsprincipe (zorg op het laagst mogelijke optimale niveau) en het hierarchieprincipe (er wordt op het hoogste niveau beslist wanneer systemische problemen opduiken). Lezers die me al langer volgen weten dat ik voorstander ben van gemeentefusies. Gemeentes van minstens 50.000 inwoners kunnen beter voor zorg (maar ook voor arbeid en wonen) instaan dan de federale staat, de regio’s of de provincies.