frankvanmassenhove

Het Ingrijpend Vermogen….

Het Ingrijpend Vermogen, Zalm, Een Aderlating Voor De Scene, 2021

https://tinyurl.com/ye266468

In een lezersbrief in Humo reageert Wouter Beke, Vlaams minister van Welzijn op mijn kritiek op zijn (non)beleid bij de eerste coronagolf. Op het einde stelt hij dat ik beter kan vertellen waarom ik niet gereageerd heb toen de federale overheidsdiensten beslist hebben om de mondmaskerstocks te vernietigen.

Zou de minister echt niet weten dat Voorzitters van Federale Overheidsdiensten dat soort politieke beslissingen niet kunnen nemen? Dat enkel ministers dat kunnen? Die beslissing werd dus genomen door de toenmalige minister van Volksgezondheid, Maggie De Block. Ze werd bij deze beslissing zelfs niet door een Federale Overheidsdienst geadviseerd maar door het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid, nu beter bekend als Sciensano.

De beslissing werd uitgevoerd door de bevoegde administratie, in deze de FOD Volksgezondheid.

De FOD Sociale Zekerheid is niet bevoegd voor volksgezondheid. Dus werd ik, als Voorzitter van de FOD Sociale Zekerheid, door Minister De Block niet op de hoogte gesteld van haar beslissing. Pas in 2020 hoorde ik dat een grote voorraad mondmaskers was vernietigd. Toen was ik al een jaar op pensioen.

Natuurlijk weet Beke dat allemaal. Van een man die toen jaar lang partijvoorzitter was, en medeverantwoordelijk voor de (schabouwelijke) zesde staatshervorming, kun je toch verwachten dat hij weet hoe onze instellingen werken?

Zijn vraag was eenvoudigweg een vileine natrap.

Nu ja, wat kan je verwachten van een minister die zich in Pano afvroeg of er in de Vlaamse woonzorgcentra wel veel echte tekorten aan mondmaskers zijn geweest? De Belgische Federatie van Zorgkundigen en zijn eigen Vlaamse Ombudsdienst laten daar anders geen twijfel over bestaan. De werkelijkheid is dat hij al op 6 februari via de Risk Management Group wist dat de noodstock vernietigd was en dat die dringend vervangen moest worden. Beke nam geen enkel initiatief. Daardoor zijn er in de woon- en zorginstellingen levens verloren gegaan. Dat had ook het lot kunnen zijn van mijn mama. Dat van enige empathie voor haar en voor alle andere slachtoffers van Bekes vertwijfeld en hopeloos achter de feiten huppelend beleid in zijn reactie geen spoor te vinden is, zegt meer over deze man, die ons welzijn hoort te beheren, dan twintig lezersbrieven.

Dear employer, you commanded me

Your commendations now don’t mean as much

‘Cause I’m a lost cause, causing a problem

And I promise to be way out of touch

Dear Employer, The Minus Five, Down With Wilco, 2003

De werkgevers zijn al wekenlang bezig met een kruistocht voor de versoepeling van het thuiswerken. Zelfs als vastgesteld wordt dat 40% van de besmettingen tot de werkvloer kunnen teruggebracht worden, blijven VBO en Voka bij hun pleidooi. Premier Decroo stuurde hen wandelen. Thuiswerken blijft broodnodig in de strijd tegen corona, zei hij, na een fysieke vergadering weliswaar. Toch blijven werkgevers klagen dat “de verbinding tussen werknemers en bedrijf afbreekt” en dat “hun mensen mentaal op hun tandvlees zitten”.

Het opgelegde thuiswerken, dat juridisch geen mogelijkheid laat om tussendoor op het kantoor te verschijnen, heeft zonder twijfel negatieve gevolgen voor het geestelijke welzijn. Zoomvergaderingen kunnen fysieke vergaderingen niet vervangen. Maar vooral het gebrek aan menselijke warmte en groepscreativiteit knaagt. Werknemers missen hun collega’s die ook kennissen en soms vrienden zijn.

Het is opmerkelijk dat vakbonden de smeekbede van de werkgevers niet overnemen. Kan het zijn dat vakbonden er niet van overtuigd zijn dat werknemers het hebben gehad met het thuiswerken? Nogal wat vakbondscentrales, waarvan niet weinig voor corona rabiaat anti-thuiswerken waren, stelden bij hun werknemers weinig animo vast om weer iedere dag naar Brussel te komen en worden nu geconfronteerd met de eis van hun interne vakbond voor hybride systemen in het post-coronatijdperk.

In menige digitale vakbondsvergadering zal er dezer dagen smalend gelachen worden met de grote bekommernis van werkgevers over het tekort aan verbinding. Je kunt haar geen ongelijk geven. HR Square berichte in 2015 over een studie van Steelcase die aantoonde dat Belgische bedrijven, op Frankrijk na, het laagste aantal betrokken werknemers van de Oeso-landen telden. Slechts 6 procent beschouwt zichzelf als sterk betrokken bij zijn werkgever. 37 procent is niet onder de indruk van het management. Bovendien vindt slechts 50 procent van de Belgen dat hun organisatie het beste in hen naar boven brengt en slechts 41 procent meent dat die hen erkent en naar waarde schat.

Dat was geen momentopname. SD Works, dat sedert 2009, ieder jaar een onderzoek doet naar werknemersbetrokkenheid, stelt een stelselmatige achteruitgang vast. Raar toch, als blijkt dat bedrijven met betrokken medewerkers 2,5 keer meer omzet creëren. Organisaties met gelukkige en betrokken medewerkers laten een productiviteitstoename van 31% zien. Werkgevers zouden dus beter moeten weten, maar de Command & Controlcultuur is bij vele van onze bedrijven belangrijker dan een wetenschappelijk onderbouwde HR-politiek.

Werkgevers zweren blijkbaar bij uitspraken als «De zingeving van werk zit onder andere in het inkomen», terwijl iedere serieuze studie hierover stelt dat, tenzij bij onderbetaling, het loon, loonsverhoging of zelfs bonussen, slechts gedurende enkele weken het engagement bij werknemers stimuleert. In de Vlerick White Paper hierover wordt dit de grootste mythe van werkverbinding genoemd. Mensen worden pas echt gemotiveerd door intrinsieke beloningen zoals uitdagingen, het vooruitzicht de doelstellingen te halen en grotere verantwoordelijkheden.

Dat is ook de stelling van Bart Derre en Matthieu Weggeman die verder adviseren fel te investeren in de team flow. Leidinggevenden moeten een hitteschild zijn voor de teams tegen de bureaucratische regelneverij en de teamdynamiek laten werken. “Dat betekent dat teams beslissen wie wel of niet toetreedt tot het team”. Dat heeft de regering Decroo nog niet begrepen. Straks krijgen beheerraden van een pak overheidsbedrijven mensen binnen die ze niet alleen niet kozen. Ze weten zelfs niet wie het zal zijn. Ze kennen enkel de partijkleur. Die is door de federale regering vastgelegd. Zonder twijfel zorgt dit voor grote verbondenheid tussen Team 11 miljoen en zijn politieke leiders

Naschrift

Deze tekst verscheen (verkort) als column in De Tijd van 20 maart 2021.

Het was de 220ste en laatste column voor De Tijd.

His excited eyes, from within the dark interior glazed,

watered in appreciation of his throughout preparation.

Old Fart At Play, Captain Beefheart, 1969

Het Eén-programma ‘Iedereen beroemd’ toonde deze week opa Boulet en zijn kleindochter Annabelle. Ze zaten bij de vuurkorf op die prachtige Limburgse heuvel. De liefde spatte eraf. Opa Boulet was beretrots op zijn pa en op zijn dochter, die destijds voor tandarts ging studeren toen ze al twee kindjes had. ‘Eigenlijk ben ik tot mijn zesde bij opa geweest’, vertelde Annabelle met twinkelende ogen. De camera kon nog net registreren hoe ze bij het weggaan fluisterde: ‘Het was wondermooi, opa.’

Ik kon het net drooghouden. En ik zal wel niet de enige grootouder zijn geweest. Net als Opa Boulet vinden we onze kleinkinderen kleine wonderen.

Vorig jaar vierden we op 5 maart nog samen het eerste levensjaar van Romy. Een week later ging het land in lockdown. Romy’s mama en papa waren vertederend bang dat ze oma of opa aan corona zouden verliezen. Ze durfden alleen buitenshuis contact aan. En dus stonden we meters van elkaar met een vertwijfelde Romy, die vergeefs haar armpjes uitstak. Naar oma, in wiens armen ze altijd de nodige vertroosting vond na een ongelukkige val. En naar opa, dat ideale verplaatsingsmiddel om bij de duizenden voorwerpen te komen die voor een kruipende 1-jarige onbereikbaar zijn. Die onbegrijpende ogen, die een overgevoelige opa alleen maar als onnoemelijke pijn bij liefdeloze afwijzing kan interpreteren, vergeet ik van mijn leven niet.

Toch prees ik me gelukkig dat ik Romy nog kon ontmoeten zonder digitaal hulpmiddel. Diep medelijden past een grootouder die een jaar Zoom-boomer moet zijn. De vader van The Economist– journalist Mark O’Connell maakt dat mee. ‘Het is vergelijkbaar met doodgaan’, schrijft O’Connell, die ontsteld is dat zijn pa hem amper mist. ‘Als ik jou over een jaar terugzie,’ zegt zijn pa, ‘ben je nog altijd dezelfde. Maar als ik mijn kleinzoon over een jaar terugzie, is dat een andere persoon.’

Die verwondering van een grootouder die zijn kleinkind constant ziet evolueren van kruipend naar lopend, van dierengeluiden naar drieletterzinnen en van baby naar persoontje, ik zou het bij een jaar afstand allemaal hebben gemist. We lieten het niet zover komen. Na de eerste lockdown beslisten we samen dat Romy haar maandagen weer bij ons zou doorbrengen. Ze lijkt er evenveel van te genieten als wij.

Ik ben maar wat blij dat het moedige, intelligente en doortastende duo Alexander De Croo-Frank Vandenbroucke ferm aan de coronamaatregelen vasthoudt. Maar het belet niet dat ik elke dag twijfel aan de doelmatigheid. Ook virologen lijken blinden die naar eieren slaan. Na een jaar crisis kan niemand van hen uitleggen waar de bron van besmetting ligt. Dan is het ook moeilijk uit te maken of deze of gene maatregel echt helpt om massale besmettingen tegen te gaan, laat staan om de afweging tussen maatregel en mentaal welzijn te maken.

Vrienden die hun leven aan de studie van de ontwikkeling bij kinderen hebben gewijd, houden hun hart vast voor de gevolgen van de coronamaatregelen in de opbouw van emotionele banden. Dat een goede bondingattitude, toch een voorwaarde voor een gelukkig leven, alleen via de ouders zou worden doorgegeven, is een misvatting. Dat prentten ze me lang geleden al in, voor we wisten wat een pandemie was.

Kinderen moeten in alle omstandigheden veiligheid en warmte kunnen ervaren. Het afgelopen jaar hebben ze zoveel bondingmogelijkheden moeten ontberen. Vaccin, vaccin, vaccin, wat hunkeren we net als Dolly Parton naar de bevrijding. Ook onze kleinsten, al weten ze het nog niet.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van 6 maart 2021.

Video Old Fart At Play

I’ve been losing way too long

I wish things could come undone

Expectations, Portland, Your Colours Will Stain, 2019

Rita ging deze maand met pensioen. Decennialang was ze een vertrouwde verschijning in de federale overheidsdienst Sociale Zaken, waar ik voor mijn pensioen lang voorzitter was. Toen ik haar een felicitatieberichtje stuurde, kreeg ik een reusachtige zucht terug. Thuis met pensioen gaan was al nooit de droom, maar nu was het de echt gebeurde nachtmerrie. Natuurlijk kon er geen feestje zijn. Het is erg om zomaar uit een groep mensen te worden weggegomd. ‘Maar wat erger is,’ whatsappte Rita me, ‘ik zag in een jaar geen enkele collega’.

Niet alleen voor sociale veelvraten als Rita zijn de sociale disfuncties die de nodige coronamaatregelen met zich brengen een gesel. Ik vrees dat dit belevingsloze tijdsgewricht, als over een paar jaar alle sociale barometers wetenschappelijk worden gecheckt, een blijvende ramp zal blijken voor menselijke betrekkingen. Rita’s getuigenis, de zoveelste zucht van Levinas die ik de jongste weken kon horen, was de aanleiding om door mijn adresboekje te gaan. Wat ik vermoedde, bleek waar. Sinds maart 2020 heb ik geen enkele nieuwe relatie aangeknoopt: geen zakelijke relaties, maar ook geen nieuwe kennissen en vooral geen nieuwe vrienden.

2020 is het eerste jaar na 1961 dat dit me is overkomen. Niet dat ik in andere omstandigheden iedereen constant zie, hoor of lees, maar zelfs met de oudste kennissen sprak ik pre-corona nu en dan af of ik belde er hartelijk mee met de verwachting dat we elkaar wel weer eens zouden zien. Soms gebeurde dat vervolgens niet, maar het behoorde tot de mogelijkheden, en dat telde. De gang door het adresboekje werd een wandelingetje door Memory Lane, waar ik mensen tegenkwam als Jan en Marc (die ik leerde kennen bij Mannen Tegen Seksisme), Ivan en Sofie (in een hotel in Egypte), Mark en Jan II (bij een drankje na een presentatie), een dozijn Wetswinkeliers, medestudenten, medescholieren, werkcollega’s en teamgenoten van voetbalploeg Red Star Sluizeken.

Hoeveel van die warme mensen zijn dit jaar stilletjes maar tegen mijn wil en wens uit mijn gezichtsveld verdwenen? En met hoeveel heb ik de volgende jaren nog echt contact, nu de anders vanzelfsprekende massages van vriendschappen zijn weggevallen?

Een van die vrienden vroeg me of ik nog inspiratie had. Toeval bestaat niet, net daarvoor hoorde ik Jente Pironet van de Belgische band Portland op de radio met spijt in het hart zeggen dat ze alle songs die ze het afgelopen jaar schreven door de papierversnipperaar hadden gejaagd. Die hele week hoorde je Belpoppers klagen over gebrek aan inspiratie, omdat in hun levens niets meer gebeurde.

Ik ontkom er ook niet aan. Vroeger schreef ik elke dag een columnkarkasje, waarvan ik er net voor de deadline één uitwerkte. Nu moet ik mijn hersenen pijnigen om iets op papier te krijgen dat aan de coronaclichés voorbijgaat. Alles wat je leest in de krant en op het internet, alles wat je hoort op de radio en ziet op televisie, gaat over corona en heb je al honderden keren gehoord. Je ondergaat het. Tot die clichés behoort nu ook de buitensporige manier waarop de politie tegen jonge mensen optreedt. Het blijft niet beperkt tot een Antwerpse procureur, bij wie het licht opeens uitging.

Nooit heb ik meer vrienden gemaakt en meer inspiratie opgedaan dan tussen mijn 15de en mijn 25ste. De gulzigheid naar vriendschappen en inzichten is in die jaren onverzadigbaar. Nooit is het ‘er is geen tijd te verliezen’-gevoel dwingender. Ik weet echt niet wat ik zou doen als ik nu 19 was en moest vaststellen dat ik geen vier vrienden mag zien, terwijl voetbalploegen mogen dollen in bubbels van vijftig. Commercie en tv-rechten zijn heiliger dan jongerenrechten. Ondertussen ontkleuren jeugddromen.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van zaterdag 20 februari 2021.

Video Expectations

Hoe moeilijk het moet zijn voor Jente Pironet om nieuwe songs te maken: “‘Ik ben in tegenstelling tot pakweg Lou Reed geen goeie verhalenverteller. ‘Scene setting is niet mijn ding. Ik zing over wat ik zelf heb meegemaakt. Zo wordt muziek tegelijk therapie. Ik kan mijn demonen verjagen tijdens een concert terwijl ik er misschien nog applaus voor krijg ook.’

Gelieve bij de laatste alinea zo luid als mogelijk te zingen: “I never knew me a better time, and I guess I never will“.

Ring the bells that still can ring
Forget your perfect offering
There is a crack, a crack in everything
That’s how the light gets in

We asked for signs
The signs were sent

Anthem, Leonard Cohen, ‘The Future’, 1992

Bedaardheid. In geen honderd jaar was het woord bij me opgekomen. Maar toen ik wat bekomen was van het alles wegblazende optreden van dichteres Amanda Gorman bij de inauguratie van Joe Biden, kwam het woord bovendrijven. Ze stond er met de gratie en sterrenklasse die we ons herinneren van Prince, David Bowie en Aretha Franklin. Leonard Cohen zal minzaam hebben geknikt bij de passage ‘want er zal altijd licht zijn als je maar moedig genoeg bent om het te zien’. En natuurlijk is tv-presentatrice Oprah Winfrey volgeschoten toen ze haar beschermelinge, die ze het gele Prada-jasje cadeau deed, hoorde zeggen: ‘We komen uit een land en een tijd waarin een mager zwart meisje, een kind van slaven dat door een alleenstaande moeder werd grootgebracht, ervan mag dromen president te worden.’ Of ze ooit Camanda-in-chief wordt? Meestal is het pad naar het presidentschap met meer lijken dan sterrengoud bezaaid.

Nog meer dan van Amanda werd ik warm van een 78 jaar oude man die net president van de Verenigde Staten was geworden, helemaal alleen, in een zaal vol schermen met daarop de gezichten van de mensen die even later digitaal de eed zouden afleggen als staflid van het Witte Huis. Hij had het natuurlijk over het voorrecht om het volk te dienen. Maar meer nog dan over wat ze moesten doen, had hij het over hoe ze het moesten doen. ‘Als je mensen neerbuigend en onwaardig behandelt, word je op staande voet ontslagen’, zei Biden. Het klonk niet bedreigend maar… bedaard. Veel meer dan de honderd kanonschoten sloot dat eresaluut aan de waardigheid het tijdperk Trump af.

Biden heeft zijn presidentschap goed voorbereid. Hij weet dat hij na de eerste honderd dagen zal worden beoordeeld op zijn aanpak van de coronacrisis en de economische relance, en na vier jaar op de totaliteit van zijn beleid. De ervaren staatsman ziet de opportuniteit om in de mediamieke luwte buiten de coronabubbel aan zijn andere prioriteiten te werken.

Zou dat ook aan het gebeuren zijn bij De Croo-I en Jambon-I? Sporen alle premiers die ons land kent, hun vakministers aan om nu toch niemand in hen is geïnteresseerd en we enkel Covid-19-gerelateerde ministers en virologen in onze nieuws- en actualiteitenprogramma’s zien, hard aan structurele maatregelen te werken die ons verlossen van files, armoede, belastings- en pensioenongelijkheid? Drukken ze hun ministers op het hart eindelijk met een degelijk beleid voor migratie, leefmilieu, klimaat, arbeidsmarkt, geestelijke gezondheidszorg en justitie op de proppen te kommen?

En beklemtonen ze ook dat hoe je het doet even belangrijk is als wat je doet? Zouden de vakministers overtuigd zijn dat beleidsvoorbereiding best niet alleen gebeurt in de ivoren torens van steeds uitdijende kabinetten maar misschien wel met ervaren ambtenaren, of zelfs niet-ervaren ambtenaren?

Thomas De Spiegelaere, nu woordvoerder van de federale overheidsdienst Mobiliteit, beschrijft in een beklijvend artikel op apoliticol.co, hoe hij zich tien jaar geleden verloren voelde in een bureaucratische omgeving waar amper interesse was voor zijn talenten. ‘Had ik geen uitlaat gevonden, dan was ik waarschijnlijk weggezogen in een armzalig cynisme over werken voor de overheid.’ Die uitlaat was groep35, een groep jonge ambtenaren uit alle administraties van ons land, die van de federale overheidsdienst Sociale Zekerheid een fysiek en digitaal platform aangeboden kregen om samen na te denken over hervormingen in de publieke sector.

Tien jaar geleden zag ik vanuit de coulissen van de ShaShaShaSession – Shaking minds, Sharing ideas, Shaping the future – een enthousiaste groep het ene frisse idee na het andere verzinnen.

Sommige Club35-ers hebben bij terugkomst in hun dienst een zware prijs betaald en hebben intussen hun heil buiten de overheid gezocht en gevonden. Anderen hebben nu leidende rollen in de overheid. ‘Ik zou het allemaal opnieuw doen, in een oogwenk’, schrijft De Spiegelaere. Zij waren een fanfare van honger en dorst, die – zoals Lieven Tavernier treffend beschrijft – telkens weer opstaat. In de vele administratie dat ons land rijk is, lopen er even zotte, naïeve als creatieve, optimistische en hoopvolle ambtenaren rond. Ze hoeven geen mosselen bij Leentje of frieten bij Helga, maar een platform en een simpele waardige erkenning.

Naschrift

Deze tekst verscheen (verkort) als column in De Tijd van 5 februari 2021.

Video Anthem. Ik koos bewust voor het live-optreden in London omwille van de beklijvende intro van de nederige grootmeester.

De officiële Club35 bestaat niet meer maar de meesten onder hen onderhouden nog steeds de warmste contacten, steunen elkaar bij hun vele projecten en zijn een warme schouder wanneer het iemand minder goed gaat. Ik wens iedereen zo’n fanfare van honger en dorst.

Nothing else will stop them now

It’s time for an iron hand

We have gone softly for too long

Now Is The Time For An Iron Hand, McCarty, Banking, Violence And The Inner Life Today, 1990

“De goeden onder de kwaden zullen lijden.’  Dat zei de Nederlandse staatssecretaris voor Financiën Frans Weekers toen beide kamers de Wet aanpak fraude toeslagen en fiscaliteit eenparig goedkeurden. Dat deden ze als een reactie op het nieuws dat 805 Bulgaren tussen 2007 en 2013 met nepadressen en valse huurcontracten 4 miljoen euro aan de Nederlandse staat hadden ontfutseld.

Weekers’ uitspraak wordt als bijna visionair voorgesteld, nu Nederland met verbijstering vaststelt dat met de allesvermalende antifraudemachinerie duizenden gezinnen in armoede, depressie en totale wanhoop zijn gestort. Zelf ontdeed Weekers zijn uitspraak van dat profetische gehalte, toen hij tijdens zijn verhoor voor de parlementaire commissie toegaf niet bedoeld te hebben dat onschuldige ouders onterecht als fraudeurs zouden worden behandeld. Hij wilde duidelijk maken dat ouders vaker zelf met bewijzen moeten komen en soms langer moeten wachten op antwoorden van de Belastingdienst.

Politiek Nederland lijkt dezer dagen wel een Theo Franckenland: iedereen had het volste vertrouwen in mensen die het niet waard waren. Hen mag dan wel kritiek treffen inzake naïviteit. Maar schuld? Nee, hoor. Het kabinet-Rutte III viel, maar op een kussen van handgeplukte eendendons. Het beeld dat van de hele affaire zal overblijven, is een fietsende premier op weg naar de koning en naar het wenkende kabinet-Rutte IV.

Maar dat de politieke klasse niet ernstig en duidelijk gewaarschuwd was voor de gevaren van een tomeloze antifraudeaanpak is een grove leugen. ‘Naar het oordeel van de Nederlandse Ombudsman heeft de Belastingdienst gehandeld in strijd met het vereiste van goede organisatie. Hierdoor hebben de goeden geleden onder de kwaden en zijn veel goedwillende burgers en ondernemers onnodig in financiële problemen gebracht’, is het niet mis te interpreteren besluit van de Nederlandse Ombudsman in januari 2014. Toen ging het over de voortvarendheid waarmee de Belastingdienst de éénbankrekeningnummermaatregel had ingevoerd. De brandbrief van de ombudsman leidde tot het ontslag van staatssecretaris Weekers, maar niet tot een serieus onderzoek van het hele antifraudebeleid.

Op dezelfde manier negeerde de Vlaamse regering de negatieve adviezen van de Raad van State en de energieregulator VREG, en voerde fluks de digitale meter voor zonnepanelenbezitters in. Nadat het Grondwettelijk Hof het decreet had vernietigd, riepen Bart Tommelein en Lydia Peeters, die hem in 2019 opvolgde als minister van Energie, dat ze de uitspraak van het Grondwettelijk Hof betreurden. Dat deden ze zonder merkbaar spoor van schaamrood op de wangen.

De oppositie maakt nu stennis. Maar de boter op de hoofden begint wel hard te smelten. Net zoals hun Nederlandse collega’s in de fraudewetkwestie heeft geen enkele Vlaamse volksvertegenwoordiger tegen de zonnepanelenwet gestemd. En wel om dezelfde reden: angst voor de kiezer. De Nederlandse kiezer wilde bloed aan de paal na de Bulgarijefraude. 60 procent van de Nederlanders vond en vindt dat de belangrijkste opdracht van de socialezekerheidsinstellingen, niet sociale bescherming of armoedebestrijding is maar fraudebestrijding. De Vlaamse kiezer wilde dan weer boter bij de zonnepanelenvis.

In beide landen was het (goede) doel heilig en waren alle middelen goed. In beide landen wordt ‘beleid vanuit de departementen (bij ons: kabinetten) over de schutting gegooid naar uitvoeringsorganisaties die bij de totstandkoming niet of nauwelijks zijn betrokken’, zoals Menno Spaan, de directeur van het organisatiebureau Haagse Beek, het plastisch mooi beschrijft.

Spaan wijst terecht op het grote gevaar dat uitgaat van een scherpe scheiding tussen ‘denkers’ (beleid) en ‘doeners’ (uitvoering). ‘Hoe meer je die uit elkaar trekt, des te meer kans op disfuncties van het systeem.’ Had Theo Francken echt contact gehad met migratieambtenaren op het terrein, dan had hij niet op een Pano-uitzending moeten wachten om kennis te nemen van Melikan Kucams bloedgeldsysteem. Of had hij die informatie ook hooghartig naast zich neergelegd, zoals hij deed met de tips van partijgenoten met toch enige renommee?

Daar merk je toch nog een verschil met onze noordelijke buur. Iemand die zo nonchalant met zijn ministeriële opdracht omspringt, erover liegt in de Kamer en een klacht indient tegen een journalist die dat bovenspit, mag in Nederland een finale streep onder zijn politieke carrière trekken. Net als Francken was voormalig minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher in de oppositie verzeild, maar hij zag wel in dat na het vernietigende rapport van de Onderzoekscommissie Toelagenfraude, zijn politieke dagen geteld waren. Hij verzaakte aan het lijsttrekkerschap van de PvdA.

Het beeld van ‘Nederland gidsland’ is veel van zijn goudverf verloren. Maar van Den Haags visie op en vooral praxis van politiek fatsoen en ministeriële verantwoordelijkheid kan Vlaanderen/België nog veel opsteken.

Naschrift

Deze tekst verscheen, in verkorte vorm, als column in De Tijd van 21 januari 2021

Video Now Is The Time For An Iron Hand

It’s a sad, sad feeling,

When your best friends all drift apart,

Some of them are dead and gone,

But they still live on in my heart

Blues For The Lost Days, John Mayall, 1997, Blues For The Lost Days

Een kleine acht jaar geleden sprak ik deze laudatio uit voor Johan Verstraeten die tot 2011 administrateur-generaal van de Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers (RKW) was en daarvoor een Lifetime Achievement Award kreeg:

‘Beste Johan,

Bij je pensionering als overheidsmanager citeerde je Arnold Toynbee. ‘Civilizations die from suicide, not from murder. The same is true for organizations.’

Die constitutionele zelfmoord voltrekt zich even traag als de dood in de opera. Of het pluche nu van de bonboniére- of van de directiezaal is: iedereen voorvoelt dat het einde nabij komt omdat de voorspellende elementen ruimschoots voorhanden zijn. Bij de opera zijn klagerige muziek en baritons de voorspellende elementen. Voor organisaties zijn er drie voorspellers.

Organisaties die ongewild naar de dood smachten, houden niet van fouten. Alles en iedereen in de organisatie wordt geëvalueerd op het niet maken van fouten. En dus gaat iedereen vrolijk door met wat al jaren gedaan wordt en waarvoor geen sancties vielen. Zo’n organisatie draait in 2012 amper anders dan in 1992. Toch spijtig dat de wereld verandert. Organisaties die de creativiteit in elk van hun beslissingen inbouwen, tolereren fouten omdat men weet: dat is de tol van vernieuwing. Jij, Johan, maakte niet de fout om geen fouten te durven maken. In een tijd dat governance voor de meeste managers nog een synoniem was voor au pair, was jij al bezig met interne controle en audit.

Organisaties die ongewild naar de dood smachten, plooien op zichzelf terug. Naar buiten treden is te risicovol. Wat valt er ook te communiceren? We doen toch al jaren hetzelfde? En zoveel klachten zijn er nu ook weer niet. Bovendien, de media zijn niet te vertrouwen en houden zich alleen met negatieve berichtgeving bezig. En sociale media zijn er alleen voor puber gebleven, egogedreven, pseudoleidende ambtenaren die hun stiel niet kennen. Jij, Johan, was altijd een rustige communicator. Zonder ze Nutella-gewijs dik uit te smeren, kwamen bij je publieke optredens steevast de waarden van de sociale zekerheid mooi verweven tevoorschijn, zelfs bij de meest technische uitleg. ‘RKW moderniseert voor sociaal zwakkeren’, kopte de Tijd in februari 1999. Zo’n communicatie zegt meer dan 100 laudatio’s.

Organisaties die ongewild naar de dood smachten, zijn ervan overtuigd dat ze uniek zijn. Alleen bij hen komen die specifieke processen voor. Natuurlijk is geen enkele Belgische organisatie met hen te vergelijken, laat staan een buitenlandse. Eigenlijk is van niemand iets te leren. Je kan maar beter naar weer een expertenvergadering gaan om artikel 3, 2°alinea, sub f niet te veranderen. Wie zich engageert in internationale organisaties doet dat niet om nederig te leren maar voor de snoepreisjes.

Het is allemaal, dat weet je beter dan wie ook, niet zonder gevaar. Wie zijn organisatie levenskrachtig houdt, moet moedig zijn, klare taal spreken, ook tegen anderen dan ondergeschikten, en je moet spiegels voorhouden. Dan creëer je vijanden. Geen nood als die met open vizier de strijd aangaan, maar er zijn jammer genoeg ook de Anonieme Achterbaksen, aan wie door traditionele en sociale media moeiteloos de steekvlam aangereikt wordt in een doormalende dramademocratie.

Johan, ik mag je vooral prijzen voor het uitdragen van het belang van de openbare functie. Jij weet dat dit niets, maar dan ook niets, met ideologie te maken heeft, maar met beschaving. Civil Servants zijn dienaren van de beschaving. De openbare functie gaat niet ten onder aan aanvallen van buiten uit maar omdat we haar onvoldoende uitdragen.’

Johan Verstraeten stierf dit jaar op paaszondag. Een van de meer dan 17.000 coronadoden in ons land. Een van de 1,57 miljoen coronadoden wereldwijd. Altijd iemands ouder, altijd iemands kind. Altijd iemands vriend, altijd iemands collega. Dat is een parafrase op Willem Vermandere. ‘Elke mens die sterft, is als een museum dat afbrandt.’ Dat is een citaat van Joseph Conrad. Soms gaan de belendende bibliotheek en de concertzaal mee in de fik. Dat is het beeld van het coronajaar 2020: een dystopische wereld vol halfuitgebrande steden met wezenloos voor zich uitkijkende burgers. Nu nog een 21ste-eeuwse Jeroen Bosch vinden.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van 12 december 2020.

Video Blues For The Lost Days

Blues For The Lost Days is zeker niet John Mayalls beste album (dat is Turning Point uit 1969), maar het concept past wonderwel bij deze tekst. Hij mijmert een album lang over al de vrienden, familie, helden, liefdes en plaatsen die hij liefhad en verloor. The elder statesman of the blues is nu 87 maar still going strong: corona moet voor hem een totale ramp zijn, verslaafd als hij is aan optreden.