I’m inside like a wrecking ball
Make up your mind
Make up your mind In reverse

 Wrecking Ball, Interpol, Our Love To Admire, 2007

Een man strooit zand in de dorpsstraat. Waarom?, vraagt een voorbijganger. Om er voor te zorgen dat er geen tijgers komen, zegt de zandstrooier. Er zijn hier toch geen tijgers, zegt de voorbijganger. Omdat ik zand strooi, zegt de zandstrooier.

Onlangs stuurden de veertien Voorzitters van de Federale Overheidsdiensten de premier een brandbrief. Honderden topbenoemingen blijven al maanden onbeslist omdat een regering in lopende zaken dat soort beslissingen niet mag nemen. Rare jongens die Belgen, een ontslagnemende regering kan wel oorlogsdaden stellen in Libië maar geen Directeur-generaal voor Douane benoemen. Je kunt het de modale burger niet kwalijk nemen dat hij er ongeïnteresseerd naar kijkt want het lijkt een typisch Wetstraatees probleem waar de dorpsstraat niets van voelt. We vrezen dat de modale burger binnen een paar jaar zal balen van de giftige vruchten die tijdens deze lopende zakenperiode gezaaid zijn.

Voor sommige zaken zal hij niet eens zo lang moeten wachten. Tijdens lopende zaken worden aan administraties met mondjesmaat kredieten ter beschikking gesteld. Ieder maand één twaalfde van de kredieten van vorig jaar Voor grote investeringen, in informatica bijvoorbeeld, moeten we onze leveranciers in plakjes betalen. Wees dus maar zeker dat die factuur flink duurder uitvalt. Iedereen weet wie ultiem betaalt.

Alle dossiers over de administratieve werking van overheidsorganisaties van meer dan 31.000 euro, die tijdens gewone regeringsperiodes moeiteloos door de directiecomités van de FOD’s worden beslist, moeten in lopende zaken door de regering worden goedgekeurd. Bestelwagentjes rijden op die vrijdagochtenden de Wetstraat 16 aan en af om die pakken papier af te leveren. Ecologische nonsens en vooral tijdsverlies. Moet de regering zich niet bezighouden met de vergrijzing, de schuldafbouw en het behoud van de sociale welvaartstaat in plaats van welke printers er moeten komen in organisatie A en welke opleiding de secretaressen moeten krijgen in organisatie B? Natuurlijk moeten de ministers beslissen welke fiscale fraudezaken prioritair zijn, maar moeten ze ook beslissen wanneer de inspecteurs hun winterbanden moeten opzetten? In een systeem van Deugdelijk Bestuur houdt iedereen zich aan zijn rol. Maar bij de overheid is er geen code Lippens. In de uiterst lezenswaardige studie over de efficiënte overheid die de Itinera Denktank publiceerde, worden alle Deugdelijk Bestuurregels mooi opgelijst. Ga maar na, geen enkele daarvan wordt toegepast in de federale overheid.

Het ergste is nog dat het gebrek aan Deugdelijk Bestuur niet alleen opduikt in tijden van lopende zaken. Het wordt dan alleen nog duidelijker en absurder.

De modale burger heeft er geen idee van aan welke controlesystemen overheidsinstellingen en hun ambtenaren moeten verduren.

Stel dat u op weg naar de kassa van het grootwarenhuis tegengehouden wordt door een persoon die u dwingend vraagt waarom er gruyèrekaas in je karretje ligt en geen parmezaan en of het echt wel nodig is om dubbellagig wc-papier aan te kopen. Als je die afgeschud heb, komt er een tweede op je af en die eist dat je al je bankkaarten toont, alle rekeningsuittreksels van de laatste maand én dat je uitlegt wat je met de rest van je geld de rest van het jaar zal doen. En wanneer je uiteindelijk voorbij de kassa bent, staan daar weer een pak mensen die je vragen het kasticket voor te leggen en artikel voor artikel uit te leggen waarom je het gekocht hebt. Hilarisch? Zelfs In De Gloria durft dit niet verfilmen. Maar het is exact wat je dagelijks in de overheid voorheb. Als je iets wil beslissen moet je eerst naar de Inspecteur van Financiën die zijn akkoord moet geven en die je dan vragen stelt als “Waarom wordt een gsm met een fotofunctie aangekocht? Is dat wel nodig voor jullie administratie?”. En dan moet je naar de Vastlegger van Kredieten en die bekijkt dan of je wel over de kredieten beschikt. En na de beslissing zijn er nog het Rekenhof en een paar andere instanties. Niet verwonderlijk dat de Leuvense Public Managementschool stelt dat, als je alle OESO-staten vergelijkt, België het moeilijkst land is om er overheidsmanager te zijn. Topambtenaren in het land van Slopende Zaken. Alle politieke partijen willen een efficiënte overheid maar menen ze ook dat het mogelijk is een grote overheidsorganisatie te besturen met dit soort bizarre rituelen zonder enige meerwaarde? Topambtenaren worden gescreend, door assessments gestuurd en door expertgroepen ondervraagd om na te gaan om ze over voldoende managementcapaciteiten beschikken en als ze eenmaal aan het hoofd van een organisatie staan, zorgt het ganse systeem ervoor dat ze niet kunnen werken.

Van onze eigen FOD hebben we, ondanks alle remmende regeltjes, een moderne organisatie kunnen maken waar de ambtenaren zelf beslissen wanneer ze werken, waar ze werken en hoe ze werken, maar waar ze ook duidelijk gedefinieerde resultaten moeten halen. Onze ambtenaren halen niet alleen veel prijzen binnen, ze zorgen er ook voor dat onze FOD alle doelstellingen, en veel meer, halen. De Europese Investeringbank, de Services Industriels de Genève, tientallen Belgische privéondernemingen en Vlaamse en Franstalige administraties vragen ons om hen met raad en daad bij te staan om onze cultuur ook bij hen te introduceren. Onze cultuur is er één van vertrouwen en responsabilisering. Maar onze passionele en professionele medewerkers moeten iedere dag optornen tegen controleregels die bulken van deresponsabilisering en wantrouwen. Het zou een erg stomme school zijn die, wanneer ze een leerling op druggebruik betrapt, meteen beslist dat alle leerlingen iedere morgen een bloedproef moeten ondergaan. Want dan straf je iedereen voor de fout van die ene leerling. Toch zijn de controleregels bij de overheid op dat principe gestoeld. Om die ene uitzondering, if any,  te vinden moet alles en iedereen voorafgaand gecontroleerd worden. De controlemechanismen zijn ondoelmatig en kosten bovendien hopen geld. Honderden ambtenarenuren gaan verloren met het voorafgaand controleren van alle mogelijke beslissingen. Waarom? Omdat men bang is dat budgetten zouden overschreden worden. In de laatste tien jaar heeft geen enkele FOD zijn eigen kredieten overschreden. Wegens voorafgaand onderzoek, denken sommige powers that be. Dezelfden die geloven dat zand de tijgers weghoudt. Topambtenaren zijn professioneel, en vooral, nuchter genoeg om dat niet te riskeren. Laten we afspreken dat als het Rekenhof een kredietoverschrijding vaststelt, dit automatisch het einde van het mandaat van de Voorzitter en van de financiële directeur betekent. Eenvoudig, echt efficiënt en veel goedkoper.

Dit is geen scheldpartij aan het adres van de regering Leterme. Dit soort systemen bestaat sinds het interbellum. Van kabinetsleden zoals Inge Vervotte, Vincent Van Quickenborne,  Jean-Marc Delizée en onze voogdijminister, Laurette Onkelinx krijgen we veel steun, respect en vertrouwen. Onkelinx belegde zelfs een vergadering met onze mensen om na te gaan hoe haar kabinet ons kon helpen in tijden van lopende zaken. Maar laat een volgende regering ons afhelpen van die achterhaalde, nodeloze en kostelijke controlerituelen. We willen bouwen aan de modelstaat die de burger al zo lang beloofd is, maar we willen niet meer voor iedere schroef de toestemming vragen. Er ligt genoeg werk op de plank. We moeten de besparingen, de hervorming van het land en de sociale zekerheid voorbereiden. We moeten een antwoord vinden voor de demografische, technologische, ecologische en economische uitdagingen van de volgende decennia. We moeten de welvaart vrijwaren. Laat ons alstublieft werken.

Dit opiniestuk schreef ik samen met Tom Auwers, Directeur-generaal in onze FOD. Het verscheen in De Morgen op 22 april 2011.