I know it’s wrong
But that is alright
As long as it’s strong
It’s just that it might
Justice is might

Justice is might, Sonic Youth, Bad Moon Rising, 1985

Een paar weken geleden verscheen onderstaande opinie in De Standaard. Ik post het nu op deze blog naar aanleiding van het arrest dat het ontslag vernietigt van een Antwerpse ambtenaar die 5 jaar betaald thuis zat.

De Raad van State deed het weer: een arrest formuleren dat de ganse goegemeente, en zelfs de (ontslagnemende) minister van Justitie deed fulmineren. Het was gedurfd van de minister om zo ongezouten zijn woede te spuien. De Raad van State vindt namelijk dat iedere kritiek op de nobele instelling gelijkstaat met het vernietigen van de rechtstaat. Toen ik, een paar jaar geleden,  mijn mening over het instituut gaf, vroeg de toenmalige Eerste Voorzitter mijn voogdijminister om mij een forse tuchtstraf op te leggen. Daarom, en ook uit schrik voor represailles in de vorm van vernietigingen, komt er zo weinig openlijke kritiek op de Raad van State door de ambtenarentop. Binnenkamers is het wel anders. Wat (top)ambtenaren geregeld in een Staat van Radeloosheid brengt, zijn arresten waarbij er alleen maar verliezers zijn. De belastingsbetaler behoort ten andere tot de groep van de grootste verliezers.

Op het gevaar af voor een nieuwe Cato De Oude te worden uitgekreten: wat loopt er toch verkeerd met de Raad van State?

Sommigen zeggen dat het allemaal veel te lang duurt. Een benoeming die na vier, vijf,  zelfs tien jaar vernietigd wordt, dat komt voor. En wie blijft er zen-rustig wanneer een beslissing na 3 jaar vernietigd wordt… omdat de beslissing indertijd te traag is genomen? Rechtvaardige rechtspraak komt op tijd. De Raad van State werkt hard aan het wegwerken van de achterstand, maar daarmee zal het probleem niet opgelost zijn. Want het rechtvaardigheidsgevoel bij de burger wordt het hardst op de proef gesteld wanneer een duidelijk minimaal persoonlijk belang het haalt op het overduidelijke algemeen belang. Een Knokse dame die vindt dat een windmolen in de zee haar (fysieke) horizont verkleint, wordt door de RvS in het gelijk gesteld. Een Antwerpse man vreest dat hij te veel sluipverkeer in zijn straat krijgt als er een tramlijn wordt aangelegd en wordt prompt bijgesprongen door de Raad van State.

Door dit soort arresten dreigt het gevaar dat men het grondprobleem van de Raad van State als een cultuurprobleem definieert: een vermolde instelling die geen voeling heeft met de werkelijke wereld en daardoor verkeerde afwegingen maakt. De Raad van State maakt geen verkeerde afwegingen omdat het geen afwegingen maakt.

De Raad van State vond niet dat de Knokse dame of de Antwerpse man gelijk hadden. Ze stelden vast dat er ergens in de procedure een fout(je) is gemaakt. En dus, pats boem, vernietiging.

Vele juristen en mensen die de overheid niet vertrouwen menen dat dit een goede zaak is want je mag de principes van de Franse revolutie nooit in vraag stellen. Ze vinden dat kritiek op de Raad van State, gegrond op miskend openbaar rechtvaardigheidsgevoel, met achterdocht tegemoet getreden moet worden. En laat ons eerlijk zijn, soms is die terughoudendheid terecht. Rechtvaardigheidsgevoel kan de dekmantel zijn van weinig verheven Gesundes Volksempfinden. De jurist van de moderne tijd, vanuit een huiver voor de Machtige Staat, heeft daar als correctief de juiste uitvoering van rechtsregels tegenover geplaatst. De Raad van State is het institutieel gevolg van die redenering. “We doen wat de wet ons voorschrijft”, zegde de (nieuwe) Eerste Voorzitter in Vandaag (Radio 1). De Raad van State functioneert als een goedgeoliede computer? Dat is dan weer veel te eenvoudig. Soms is de wet helemaal niet zo duidelijk. Soms zijn er meerdere wetten die elkaar tegenspreken. En soms zorgt de uitvoering van een wet, naar de letter ervan, voor precies het tegenovergestelde van de geest van die wet.

Welke wet past de Raad van State dan toe?

Vele juristen en mensen die de overheid niet vertrouwen, zien de oplossing in betere wetten. Natuurlijk, alles kan beter, maar we zijn mensen en die zijn, tenzij je er verliefd op bent, niet perfect. Dus maken ze niet geheel perfecte wetten, die door rechters geïnterpreteerd moeten worden en vooral, waarvan je als rechter alle gevolgen voor alle partijen moet afwegen.

Klinkt dit te theoretisch?

Er was ooit eens een minister van ambtenarenzaken die de selectie van topambtenaren anders wilde laten verlopen en hij publiceerde een Koninklijk Besluit met terugwerkende kracht van zes maanden. Alleen, er stond ook in dat jury’s in de toekomst niet uit twaalf maar uit zes mensen moesten bestaan. De Raad van State heeft dan maar alle benoemingen van de laatste zes maanden vernietigd. Let wel, twee jaar later. Blijkbaar zijn zes mensen slimmer dan twaalf.

Ander verhaal.

Een ambtenaar is ontevreden over zijn loon en blijft gewoon thuis. Na gesprekken, voorstellen, ja zelfs dreigingen, en maanden later, krijg hij zijn ontslag. De Raad van State vernietigt de beslissing wegens foute datum in de ontslagbrief.

Bij dit soort verhalen gaan de Belgen niet bij bosjes balen maar als ze veel voorkomen, en ze komen erg veel voor, dan is dat faliekant voor ieder land, en zeker voor een land in (s)lopende zaken. De Raad van State zorgt daardoor mede voor de Staat van Radeloosheid.

Als je informeel met mensen van de Raad van State praat, ruik je de frustratie. Zoals iedereen willen ze fier zijn op hun job en dus willen ze goede arresten produceren. Ze weten dat die er niet komen door je te gedragen als een foutjes opsporend apparaat. Waarop wacht de top van de Raad van State, bij gebrek aan een echte regering, om het parlement te vragen de wet te wijzigen? Is het niet de taak van alle grands commis d’état te ijveren voor een beter georganiseerd land? Het is misschien een grote stap voor de Raad van State, maar een kleine stap voor de wetgever. Hij hoeft alleen de modaliteiten die gelden voor de schorsingsprocedure uit te breiden tot de vernietigingsprocedure.

Er is nog een andere oplossing. De Raad van State is en blijft een uitzonderingsrechtbank  waartegen je bovendien zelfs niet in beroep kan gaan.

Schaf de afdeling bestuursrechtspraak af en laat de gewone rechtbanken de zaken behandelen. “Gewone” rechters mogen wel belangenafwegingen maken. En gewone rechters kunnen meedogenloos iedere vorm van machtsafwending of fraude identificeren en terecht keihard bestraffen. Het zou ons gerechtelijk apparaat geen klein beetje democratischer maken en vele Belgen een beetje minder radeloos. Overigens, er is niets verkeerd aan een beetje Cato De Oude.