I worked and I cursed and I cried
And I said I could change and I lied
I’m All Over It, Jamie Cullum, The Pursuit, 2010

“Heb je daar recent nog iets over gelezen?” is zo’n zinnetje dat je tijdens één van de vele feestmaaltijden waarbij je in dit jaargetijde, al dan niet moedwillig, aanschuift, beter niet uitspreekt.

Het wordt gewis begroet als ultiem superioriteitsstatement.

Maar is het niet juist zeer arrogant om van alles zomaar te poneren? Waarop baseer je je als je, niet zelden na een copieuze maaltijd met aangepaste wijnen, een rafelige mening ten berde brengt, veelal gesteund op de simpele inspiratie van het moment, aangevuurd door ampele graden alcohol?

Het blijft dan enkel leuk wanneer de tafelgenoten eenzelfde houding aannemen en even serieus een even betwistbare als volstrekt ongegronde tegenmening formuleren. Wee echter degene die zich voordien over het onderwerp geïnformeerd heeft en dat zinnetje uitspreekt. Hij wordt zonder uitzondering als valsspeler geoormerkt. Alleen de toogfilosoof wordt als sparringpartner getolereerd. Achteraf, wanneer de onverlaat die naar bronnen vraagt zich, meestal na een korte verontschuldiging, huiswaarts keerde, wordt meesmuilend diens weinig kameraadschappelijk karakter aan de kaak gesteld. Hij respecteert nooit de mening van anderen, is de zeer breed onderschreven analyse die, zuiver toeval, steeds samenvalt met het op tafel zetten van een exquise Grappa.

Natuurlijk is zo’n situatie nagenoeg onbestaand in onze werkomgeving en onze vriendenkring. Aangezien we steeds, onvervaard, de waarheid opzoeken, zuigen we steeds met goeddoende gulzigheid de wijsheid op van mensen met meer eruditie, ervaring en opzoekingsuren op de teller om terstond en met welbehagen onze vastigheden in het uitpuilende archief van het rijk der fabelen te klasseren.

We zijn, daar staan we te weinig bij stil, echte zondagskinderen. Want de rest van de mensheid is niet zo snel bereid om een nieuwe waarheid te aanvaarden, laat staan zijn gedrag te veranderen. Vele slimme mensen hebben het dilemma “Everybody wants to change the world, but nobody wants to change” en toch is er evolutie, bestudeerd, maar de leukste blijft William Gladwell, die zich, in zijn fenomenale The Tipping Point, doodsimpel afvraagt “Wat zorgt ervoor dat een idee aanslaat?”

Vele dingen blijkbaar, maar niet dat het een goed idee moet zijn. Het nazisme is niet direct het beste idee in de geschiedenis geweest maar toch sloeg het aan. Ratio speelt een zeer geringe rol bij verandering. Hersenonderzoek toonde aan dat slecht 0,4% van onze beslissingen rationeel genomen wordt. We zijn 99,96% van de tijd bezig om onze emotionele beslissingen achteraf te motiveren. Dat gebeurt al een halve nanoseconde na het nemen van beslissingen. Daarom denken we dat we rationeel zijn.

Regeringen, CEO’s en topambtenaren zijn er nog steeds van overtuigd dat als we maar, natuurlijk heel rationeel onderbouwd, weten waar we naartoe willen, alles lukt. Verandering is alleen maar hard doorzetten. Toch? De laatste 20 jaren heb ik mijn kost verdiend door dingen te veranderen en tot mijn scha en schande heb ik moeten vaststellen dat het zo niet in elkaar steekt. Je doelstellingen kunnen rationeel zijn, moeten rationeel zijn maar je slaagt alleen door rekening te houden met wat mensen gelukkig maakt en wat ze minder ongelukkig maakt. Je kunt de dingen alleen mét mensen veranderen, nooit tegen mensen.

Een regering, een CEO of een topambtenaar die geen rekening houdt met de emoties van de mensen, maakt het zichzelf erg moeilijk. Jammer genoeg bewijzen ze dat iedere dag. Maar mochten ze aan je feestdis zitten, vraag hen niet of ze dit gelezen hebben.

Deze tekst was mijn column in De Tijd op zaterdag 21 december 2013.

Zoals steeds zat ook nu een instinker in de tekst. The Tipping point is niet van William Gladwell maar van Malcolm Gladwell.
Nik Hemmeryckx, ‏@nikmrx op twitter, had het als eerste gemerkt.
“Die William Gladwell, heb je daar onlangs nog iets van gelezen? (Geestige vergissing, in die context.)”, twitterde hij.