I hope there’s a lot more in it there for me.
I’d like my trousers pressed and my shoes
shined up by a rich girl,
who’s only care in the world is me.
Give Give Give Me More More More, The Wonder Stuff, The Eight Legged Groove Machine, 1988

http://tinyurl.com/p33fmug

De in 2005 ingevoerde woonbonus heeft de prijs van een huis 40.000 euro duurder gemaakt. Een gemiddelde woning kost je dus 28 procent meer. De woonbonus, één van de vele fiscale aftrekkingsposten, moest het kopen van een huis betaalbaarder te maken. Wat experts al jaren zeggen wordt door een KUL-studie kurkdroog bewezen: de woonbonus is een peperdure maatregel die net het omgekeerde doet van wat er verwacht wordt: minderbegoede burgers kunnen een eigen huis op hun buik schrijven. Voor de rijkeren onder ons is het echt een bonus. 72 procent kwam bij de 40 procent hoogste inkomens terecht. Slechts 8 procent kwam bij de 40 procent laagste inkomen terecht.

2005 was niet alleen een goed wijnjaar. Het was ook een goed bonusjaar. Datzelfde jaar werd beslist een pensioenbonus in te voeren. Wie langer werkte kreeg een hoger pensioen. Net zoals bij de woonbonus beoogde men ook een herverdelende werking. In feite kwam de maatregel neer op een veralgemening van de pensioenbonus want die bestaat al sedert 2000 voor ambtenaren. De pensioencommissie, die net één van de meest imposante studies van de laatste jaren heeft geproduceerd, komt nu tot de conclusie dat de pensioenbonus een slecht idee was. Niemand werkt langer omdat hij aast op de bonus (er wordt dus een hoger pensioen betaald aan wie toch al van plan was om langer te werken) en er is geen duidelijke herverdeling te bespeuren. De besparing die de regering voor oog had – een bonus betalen is goedkoper voor de overheid dan het vroeger betalen van een pensioen – wordt pas zichtbaar na 2030.

Wanneer maatregelen perfect het tegenstelde effect hebben dan beoogd, rijzen er twee vragen. “Kon men voorzien dat dit foute beslissingen zijn?” en “Waarom bestaan ze nog?”.

Natuurlijk worden zulke maatregelen voorbereid. Het lezen van de voorbereidende werken bij deze twee maatregelen is zeer ontluisterend. Alles wat daarin met grote stelligheid geponeerd wordt blijkt 10 jaar later pure science fiction te zijn. De ideologisch staar – “we willen graag dat het zo is, dus zal het wel zo zijn” – is even opvallend als het totale gebrek aan studie van gelijksoortige maatregelen die al eens waren uitgeprobeerd. Men vond dus nog eens het warm water uit, weliswaar van het geprefereerd kleurtje.

Er waren in 2005 nochtans al vele aanwijzingen dat woonbonussen niet werken. De Scandinavische landen hadden tegen het eind van de jaren negentig al stilletjes afstand van genomen van fiscale incentives in de woningmarkt en Nederland had tot zijn scha en schande moeten vaststellen dat huursubsidies huizen duurder maakten. Het echte alternatief was meer sociale woningbouw. Misschien niet zo toevallig is België daarin geen koploper.

Toen de pensioenbonus veralgemeend werd, was het al duidelijk dat de pensioenbonus voor ambtenaren een maat voor niets was geweest. De bonus was geen reden om langer te werken. Mensen gaan op pensioen omdat hun huis is afbetaald en de kinderen afgestudeerd. Als ze langer blijven werken heeft het meer te maken met de goede werkatmosfeer, een goede afstemming tussen privéleven en werk en het krijgen van inspraak en respect voor hun werk.

Dat de maatregelen nog bestaan heeft raar genoeg te maken met de zekerheid dat de situatie nog slechter wordt dat als je ze ineens afschaft. Daarom stellen de Leuvense proffen die de woonbonus bestudeerden voor om ze over twee decennia af te bouwen. Maar politieke partijen durven ze ook niet zo goed af te schaffen omdat de bevolking de perceptie heeft dat ze werken. Geen enkel Vlaamse partij sprak zich vóór de verkiezingen uit voor het afschaffen van de woonbonus, alhoewel de Vlaamse regering er na de zesde staatshervorming zelf mag over beslissen. Het zal me benieuwen wat de komende federale regering zal doen met de pensioenbonus.

Op de dag dat de studie over de woonbonus de kranten haalde hoorde ik op een congres een pak managers hun gram halen op waardeloze politici die nutteloze dingen niet durven afschaffen. Ik was te laf om te vragen waarom zij hun eigen bonussen dan niet afschaften. Ganse bibliotheken kun je volstouwen met studies die bewijzen dat meer belonen dan het loon amper motiverend is. De motivatie wordt er hooguit een paar weken mee opgekrikt terwijl werkvariatie, professionele uitdagingen, zinvolheid van de taak, autonomie en psychologisch contact blijvend motiveren. Er is blijkbaar één grote uitzondering: bonussen zorgen ervoor dat je repetitief werk sneller en beter uitvoert. Dan moet je bij nader toezien toegeven dat sommige managers hun bonus echt wel verdienen. Zij die ons tot 2008 zo succesvol steeds weer dezelfde financiële producten verkochten die ze nota bene zelf niet eens begrepen, bijvoorbeeld.