We were wrong, we were wrong
But so young and so very in lo-o-ove

We Were Wrong, Bonzo Dog Doo Dah Band, Keynsham, 1969

Ergens in de eighties – 1.
Mannen Tegen Seksisme hebben een gemeenschappelijke vergadering met de Roze Vlinders. Voor wie te jong was: de Roze Vlinders waren uiterst militante homo’s. De soi-disant niet-seksistische mannen moeten zich verweren – wat hen maar matig lukt – tegen de aanvallen van de Vlinders, die hen voor reactionaire primaten verslijten omdat ze ervoor kiezen unisono hetero te zijn. Seksuele gerichtheid, dat weet toch iedereen die niet achterlijk is, is een keuze. En we hoorden het ook dagelijks van onze feministisch vriendinnen: alle verschillen tussen de seksen wat betreft gedrag, beroep en belangstelling was hen opgedrongen door de mannenmaatschappij.

Ergens in de eighties – 2.
Een hoopje vrienden uit de Wetswinkel en aanverwanten hebben net een zalige kaasmaaltijd met Wereldwinkelwijn achter de kiezen. Alles verloopt in de gebruikelijke, gelijkgezinde kameraadschap tot één onverlaat ons terloops en zich steunend op een recent artikel in Nature, meedeelt dat er een aangeboren component voor intelligentie is ontdekt. De jongeling is kwestie wordt genadeloos aan de schandpaal genageld.

Wie destijds durfde te poneren dat wie we zijn misschien ook wel van onze genen afhing worden afgedaan als aftandse racistische, fascistoïde vrouwenhaters. Het geloof in de maakbare mens, een logisch gevolg van de Verlichting, was al een tijdje bon ton.

Nagenoeg alles wat ik in het leven deed, was op de klassieke leer van de maakbaarheid van de mens gebaseerd: de mens is bij geboorte een nagenoeg ongeschreven blad dat door opvoeding en studie zichzelf kan schrijven. In 2002 las ik Het Ongeschreven Blad van Steven Pinker. Daar was ik niet goed van. Nagenoeg niets van mijn zekerheden bleven overeind. Om uit te leggen waarom mensen zijn wie ze zijn en doen wat ze doen bleek nature een pak belangrijker dan nurture.

Vandaag discussiëren wetenschappers niet of intelligentie erfelijk bepaald is. De discussie gaat over of het nu voor 50 of voor 70% erfelijk bepaald wordt. Homoseksualiteit wordt niet bepaald door nature maar ook niet door nurture: op een bepaald moment tijdens de zwangerschap is er een immuunreactie van de moeder die er ultiem toe leidt dat de hersenverbindingen, nodig voor de fascinatie voor het vrouwelijke lichaam, er nooit komen. Die immuunreactie wordt stilaan opgebouwd met iedere voorafgaande aanwezigheid van mannelijke foetussen in haar baarmoeder.

Onze dochter begrijpt nog steeds niet dat homo’s zich vroeger zo aangevallen voelden als iemand wilde bewijzen dat seksuele gerichtheid niet gekozen was. “Als je er niet kan aan doen, dan kan je er toch aan geen kritiek voor krijgen”. Dat lijkt nu zo ontwapenend juist. Waarom hebben we het zo moeilijk met nature als uitleg?
1. Omdat men denkt dat nurture omkeerbaar is en nature niet. Soms is nurture helemaal niet omkeerbaar: na je achttiende geraak je je accent niet meer volledig kwijt. Soms is nature perfect omkeerbaar: bijziendheid is een erfelijke aandoening die iedere dag weer geremedieerd wordt.

2. We verwarren de mogelijkheid van menselijke evolutie met maakbaarheid. Natuurlijk kunnen mensen veranderen maar dat is bijna niet te sturen.
Door de expressie van genen en door omgevingsfactoren evolueren we als mens maar we worden niet noodzakelijk wie we willen worden. We veranderen niet noodzakelijk in het product dat onze ouders, onze school of de maatschappij van ons willen maken.

3. De vrees dat wat aangeboren is, je determineert. Zelfs al kennen we in de toekomst alle mogelijke werkingen van de menselijke genen, dan nog zal gedrag van een individu nooit voorspelbaar zijn. Genen zijn een soort schakelaars, die in een netwerk functioneren en aan- of uitgeschakeld worden onder invloed van omgevingsfactoren.

4. De vrees dat biologische verschillen discriminatie zou goed praten.

5. De hardnekkige denkfout dat aangeboren eigenschappen leiden tot “negatieve” gedragingen zoals gewelddadigheid, egoïsme, vrouwenonderdrukking en racisme en geleerde eigenschappen leiden tot solidariteit, samenwerking, liefde, medelijden, empathie. Terwijl de mens als soort evolutionair juist zo succesvol is geworden, door zijn vermogen tot samenwerking, solidariteit, zelfs altruïsme.

Het ideologiseren van de herkomst van de menselijke natuur heeft geleid tot vreselijke calamiteiten zoals Stalinisme en Nazisme, die uitgaande van de alleenheerschappij van nurture of nature een Nieuwe Mens wilde scheppen. Maar ook in onze democratie zie je rechtse politici die hun handelen baseren op het denkbeeld dat nature de natuur van de mens bepaald en linkse politici die onvoorwaardelijk geloven in de heerschappij van nurture. Terwijl een moderne maatschappij zijn morele en politieke doelstellingen hoort te bereiken door uit gaan van wetenschappelijke evidentie.

Deze tekst verscheen op 13 augustus 2014 in De Tijd in de serie Kantelmoment.

Zie Pinker op TED: http://tinyurl.com/lzwvcox