Shame, shame on you, you bad monkey
I’m not coming on the roller coaster with you
Shame, shame on you, you bad monkey
Bad Monkey, Richard Thompson, Sweet Warrior, 2007
Iets meer dan een jaar geleden zei captain of industry Luc Bertrand dat dit land “geen socialistische, maar een marxistische premier had”. Di Rupo reageerde uiterst nuchter: “Iedereen, zowel werkgevers, vakbonden als politici, moet zich constructief opstellen. Karikaturen helpen niet”.
Vorig weekend riep Di Rupi, toen nog bekleed met het ambt van premier, de aankomende regering uit tot “ultra-rechtse coalitie”. Misschien las ik er, bladerend door het regeerakkoord, over, maar ik vond nergens dat de doodstraf wordt ingevoerd, dat de sociale zekerheid weer naar Openbare Onderstand wordt teruggeplooid of dat rechters voortaan aangesteld worden door De Grote Leider. Waarom valt iemand die door Maggie De Block, minister in die “ultra-rechtse” rergering, omschreven wordt als een aangename, attente en gevoelige man zo snel in de valkuil van de karikatuur, waar hij een jaar geleden zo mooi rond slalomde?
Andere mensen die ik, afgaande op persoonlijke contacten, ook als aangenaam en attent zou omschrijven – en dit is niet, wat velen zouden kunnen vermoeden, een subtiele vorm van ironie – zoals Rudy De Leeuw (“een regering voor de rijken”), Marc Leemans (“Regeringsakkoord is sociale horror”) en Karel Van Eetvelt (“Ik ken administraties waar niet gewerkt wordt maar ik ga geen namen noemen”), vervallen in hetzelfde euvel. De volgende vergaderingen van de sociale partners zullen erg gezellig zijn, dat staat vast. Maar de vraag blijft: waarom die karikaturen?
Want het lost nooit iets op. Relatietherapeuten weten al jaren dat er voor echtelieden die met verbale terpentijn oorlog voeren, geen soelaas is en raden hen aan zo snel mogelijk te scheiden. Wanneer personages op het politiek toneel elkaar cynisch terugbrengen tot bordkartonnen vijandsbeelden krijgen ze weliswaar het soort luidruchtige bijval van hun achterban dat veel reminiscenties oproept met een groep stomdronken voetbalhooligans, maar ze moeten toch diep in hun binnenste ook weten dat het gros van de bevolking er met het grootste afgrijzen op toekijkt? Het beeld is dat van politici na een wedstrijd regeringsdeelnemen die of doldriest zijn omdat ze gewonnen hebben of blind woededronken omdat ze verloren. Op die manier zal de gemiddelde inwoner van dit landje niet de indruk krijgen dat men echt met hun problemen bezig is. En toch hebben we in en om de Wetstraat wekenlang staaltjes van dat soort zinloos karikatuurgedrag gezien.
Het zou wel iets te maken kunnen hebben met empathie, een woord dat zich niet veel laat opmerken in een zakenkrant maar deze week toch de titel was van een scherpzinnig commentaarstuk van de hoofdredactrice van deze krant.
In “Een Tijd Voor Empathie” beschrijft de wereldvermaarde bioloog Frans de Waal het merkwaardig empathisch vermogen van primaten. Ze helpen zelfs eendjes en mensen in nood, maar ze zijn vooral op gericht op het welzijn van familieleden, vrienden en partners. De Waal legt moeiteloos het verband met onze soort. Van alle zoogdieren zijn de mensen weliswaar de grootste narcisten maar toch zijn ze bijzonder empathisch met partners in een coöperatieve situatie. Voor concurrenten is er grote “contra-empathie”. “Als we vijandig worden behandeld vertonen we het tegendeel van empathie. In plaats van te glimlachen wanneer de ander glimlacht, trekken we een gezicht alsof het genoegen van de ander ons stoort. Vertoont de ander daarentegen tekenen van leed, dan glimlachen we alsof we van zijn pijn genieten”, stelt De Waal vast.
Als de coöperatieve situatie verandert, slaat ook onze empathie/contra-empathie om in spiegelgedrag. Het ligt dus in het verlangde van normaal mensengedrag om eerst de regering waarin je zit op te hemelen, om vervolgens, wanneer je toetreedt tot een spiegelregering, die af te breken tot op de grond. Van de ene dag op de andere toon je diepe empathie met de nieuwe regeringspartners en vernederende contra-empathie met degenen die je in de oppositie hebt gezet. Luister eens, met die wetenschap in het achterhoofd, naar de taal van de drie regeringspartijen die verder blijven regeren en naar de drie “nieuwe” oppositiepartijen.
Taal verandert snel maar het echte gedrag verandert bij mensen uiterst traag. De anti-empathie is rap geïnstalleerd maar voor er echt empathie is voor de nieuwe partners in een veranderde coöperatieve situatie, loopt er nogal wat water door de Schelde. We zijn gewoon dat de federale regeringsvorming lang duurt, maar tot nog toe was dat alleen het geval wanneer er communautaire knopen moesten worden doorgehakt. Zuiver socio-economische regeringen komen snel in het zadel. Maar dat was deze keer wel anders. Er was meer dan 180 dagen en 29 uren eindvergaderen nodig voor een regeerakkoord en meer dan een lange nacht voor de verdeling van de ministerposten. Nieuwe empathie groeit traag bij de mensensoort. Narcisme heeft zijn prijs.
Vergelijk de wordingsgeschiedenis van de Zweedse coalitie maar eens met die van de Zweedse regering. Op 14 september verkiezingen en op 3 oktober is de nieuwe regering een feit. De politieke situatie was nochtans erg moeilijk: noch links noch rechts had een meerderheid. Socialisten en Groenen vormen nu een minderheidsregering gesteund door de Linkse partij. Er was geen empathiewissel nodig: de oppositie wordt regering en regering wordt oppositie. Dan kan het vliegensvlug gaan. Zelfs bij mensen.
Bij primaten is vijandig gedrag altijd kortstondig. Na een gevecht op leven en dood beginnen de vechtersbazen elkaar uitgebreid te ontvlooien en brengen op die manier weer rust in de gemeenschap. Iemand enig idee wat het menselijke equivalent van ontvlooien zou kunnen zijn?
Albumversie Bad Monkey http://tinyurl.com/k3nae7d
Live-versie Bad Monkey http://tinyurl.com/lhj6l8u
frankvanmassenhove 
Beste Frank
Uw verwijzing naar Frans de Waal vind ik slechts gedeeltelijk juist (“Een tijd voor empathie” (2009) heeft me er indertijd toe aangezet om meer werk van deze F. de Waal te lezen) omdat er nog minstens één werk is van zijn hand dat in deze context “Primauteit van de politiek” nog meer relevant is, namelijk:
1° F. de Waal, “Chimpanseepolitiek, macht en seks onder mensapen” (1999)
Gevonden op http://www.bol.com/nl/p/chimpanseepolitiek/1001004008661138/:
In 1976 brak in de chimpanseekolonie in Burgers Zoo in Arnhem een langdurige machtsstrijd uit tussen de drie sterkste mannen: Luit, Yeroen en Nikki. Frans de Waals onderzoek van dit conflict was uniek in zijn nauwkeurigheid en uitvoerigheid, en de discussie die hij met Chimpanseepolitiek heeft losgemaakt is nog altijd niet verstomd. Newt Gingrich, voormalig voorzitter van het Amerikaanse huis van Afgevaardigden, raadde dit boek aan als verplichte kost voor politici.
2° F. de Waal, “Primates and Philosophers” (2006), p.5-6:
“His original position refers to a “purely hypothetical situation characterized so as to lead to certain conceptions of JUSTICE” (Rawls 1972; 12). But even if we do not take the original position literally … which is how we actually came to be what we are today. Which parts of human nature have led us down this path, and how have these parts been shaped by evolution? Addressing a real rather than hypothetical past, such questions are bound to bring us closer to the truth, which is that we are SOCIAL TO THE CORE.
A good illustration of the thoroughly social nature of our species is that, second to the death penalty, solitary confinement is the most extreme punishment we can think of. It works this way only, of course, because we are not born as loners. Our bodies and minds are not designed for life in the absence of others. We become hopelessly depressed without social support: our health deteriorates. In one recent experiment, healthy volunteers deliberately exposed to cold and flu viruses got sick more easily if they had fewer friends and family around (Cohen et al. 1997).”
“A tendency in the West to see emotions as soft and social attachments as messy has made theoreticians turn to cognition as the preferred guide of human behavior. We celebrate rationality. This is so despite the fact that psychological research suggests the primacy of affect: that is, that human behavior derives above all from fast, automated emotional judgments, and only secondarily from slower conscious processes (e.g., Zajonc 1980, 1984; Bargh and Chartrand 1999).”
Men zou kunnen spreken van Emotionele Intelligentie bij primaten?! … Als ik niet beter zou weten. Met knipoog naar S. Pinker die in zijn “Het onbeschreven blad – Over de ontkenning van een aangeboren menselijke natuur” op p. 142 zegt: “EKMAN beweerde dat zijn bevindingen twee stellingen bevestigden die Darwin in 1872 had geformuleerd in zijn boek ‘The Expression of the Emotions in Man and Animals’. De eerste was dat mensen door het evolutieproces met uitdrukkingen van emoties waren toegerust; de tweede – die op dat moment radicaal was – dat alle rassen zich kortgeleden door differentiatie ontwikkeld hadden uit één gemeenschappelijke voorouder.”