I’m a man of many talents
But I got one thing left to do
I gotta get a blindfold and close my eyes
Before I get one look at you
But I can’t hear my eyes
They don’t speak, they’re just the spies

Can’t Hear My Eyes, Ariel Pink’s Haunted Graffiti, Before Today, 2010
http://tinyurl.com/koxa6wu

In de rij van de paspoortcontrole in Saint-Pancras moest ik onwillekeurig aan Jean-Pierre Rondas denken. Niet omdat hij ettelijke keren de trip naar London moet hebben ondernomen voor zijn exquise Klara-interviews met zeer invloedrijke mensen, die hij in een feilloos Queen’s English afnam, maar omdat het me een raadsel was hoe hij die paspoortcontrole was doorgekomen. Of beter: wilde doorkomen. Want Rondas, die het een doorn in het oog is als een ambtenaar de neutraliteit niet nastreeft, had het zeker niet gepikt dat zijn identiteit zou worden geverifieerd door een man met een Sikhtulband of door een vrouw met hoofddoek. Hij had zonder twijfel direct rechtsomkeer gemaakt.

Natuurlijk heeft Rondas toen hij zelf functionaris was zijn mening over neutraliteit nooit uitgesproken, want dan was hij, volgens zijn eigen beginselen, niet neutraal geweest. Een functionaris moet zwijgen over politiek gevoelige zaken, vindt hij. Neutraliteit ligt gevoelig in ons landje.

Als Rondas schrijft (in De Standaard van 29 oktober) dat Muntdirecteur Peter de Caluwe moet zwijgen over controversiële onderwerpen, dan onderschrijft hij de Franse versie van neutraliteit. Het is ook de vigerende regelgeving in het Gemeenschapsonderwijs. Gij zijt een uniek individu maar gij zult noch door woorden, noch door kledij tonen wie ge zijt. Britten malen niet over de kledij of het standpunt van de functionaris, maar zien er streng op toe dat de burger neutraal wordt bediend. Het gedrag van de ambtenaar bepaalt zijn neutraliteit. Toen ik, mijn Teergeliefde volgend, een lingeriezaak in de schaduw van het historische Harrods binnenstapte, stelde ik vast dat die houding niet alleen voor ambtenaren gold. Teergeliefde werd keurig bediend door twee volledig gesluierde vrouwen, die haar fijngevoelig informeerden over het zinnelijk gebruik van plagerige decolletés en kanten minislips.

Toen ik mijn Engelse vrienden vertelde dat als een operabaas uitspraken doet over de staatsinrichting van België, hij schuimbekkend het zwijgen wordt opgelegd door een gewezen icoon van een culturele radiozender, maakte een lichte vermakelijkheid zich van hen meester. Engelsen verwonderen zich wel meer over Franse gewoontes maar dat je de neutraliteit verzekert door je mond te houden, daar kunnen ze niet bij. “Als je weet waarvoor mensen staan, kan je ze toch beter onderwerpen aan een gedegen onderzoek naar de neutraliteit van hun reëel gedrag?”, vroeg immer rustige James, waarop de eeuwig snedige William: ”Heeft die Rondas ooit eens een lezersbrief geschreven om een cultuurfunctionaris die openlijk verklaart het met hem eens te zijn, de oren te wassen wegens gebrek aan neutraliteit?” “Niet bij mijn weten”, schoorvoette ik. “Dan misbruikt hij neutraliteit om niet echt op de argumenten in te gaan”, was Williams point final. “By the way,al naar de tentoonstelling van Horst in de V&A geweest?, Frank?”

Niet helemaal waar, William. Rondas heeft wel een punt als hij weerlegt dat de snoeiharde besparingen bij De Munt niet het gevolg zijn van ideologische revanche. Ook federale culturele instellingen waarvan de bazen zichzelf een totale zwijgplicht opleggen kregen krek dezelfde striemende besparingen aangesmeerd. Net zoals alle federale ministeries, overigens. Maar daar zijn geen paginalange artikelen met woorden als “barbaars, blind en buiten proportie” over verschenen.

En zie, de kop in De Morgen van 5 november: “Toch geen kaalslag bij Munt en Bozar”. Ze krijgen minder zware besparingen opgelegd. Het geweeklaag over politieke revanches loont dus. Rondas vond dat de Caluwe zijn instelling en zijn ambtenaren schaadt door zo luid en zo publiek te spreken. Daar gaat zijn belangrijkste argument voor zwijgkeuze voor functionarissen.

Ondertussen woedt de kaalslag bij de administratie verder. Daar bericht geen krant over. De kunstwereld mag zich een paria van het beleid voelen, de ambtenarij is onmiskenbaar de paria onder de paria’s. Niemand neemt het voor ambtenaren op, tenzij het verpleegsters of vuilnismannen zijn.
En nu wil Rondas ambtenaren nog muilkorven ook. Raar genoeg pleit hij in zijn lezersbrief voor ogenmaat, een prachtwoordvondst. Het betekent zin voor proporties en schroom. Ik wil wel maar hoe zwijg je in godesnaam met zin voor proporties en schroom? Bij spreken en schrijven met ambtelijke ogenmaat kan ik me iets voorstellen. Je niet partijpolitiek gedragen valt daaronder, bijvoorbeeld. Mij valt dat niet moeilijk. De geoefende lezer weet dat ik Groucho “Ik wil niet behoren tot een club die mensen zoals ik aanvaardt” Marx hoogacht. Ooit vroeg iemand me, waarschijnlijk omdat Rik Torfs naast me stond, waarom ik nooit op een kieslijst stond. “Omdat ik met geen 50% van de standpunten van een partij akkoord kan gaan en niet wil liegen.”, zei ik waarop Rik droog repliceerde: “50% is wel erg veel, hé!”.

Ogenmaat is voor mij ook je niet uitspreken over concrete beleidsmaatregelen. Publiek onthouden overheidsmanagers zich beter over wat ze moeten doen maar ze niet over hoe ze het (niet) moeten doen. Als beleidsmaatregelen een efficiënt en effectief werking verhinderen hoort een fatsoenlijke overheidsmanager dat ook te zeggen. Al is het maar omdat niemand anders het doet.

Overigens kan ik Jean-Pierre Rondas de Horsttentoonstelling in het fabuleuze Victoria & Albert Museum hartelijk aanbevelen. Misschien moet hij dan ook eens langsgaan bij de Disobedient Objects-zijtentoonstelling die inzicht geeft in wat er gebeurt in maatschappijen, ook formeel democratische, waar mensen de mond gesnoerd wordt. Martin Roth, a German in London City, is de directeur van de V&A. “For me a museum is a very political institution, it always has been”, is een bekend citaat van hem. Roth is een ogenmaat voor wie wil zien wat anderen doen en een orenmaat voor wie wil horen wat anderen denken. Ook wanneer het je niet zint wat ze denken of doen.