Stupid snake
Big strong boss
Break my back
Blood runs black
Cut my throat
Kill me snake
“Do what I say”
you’re the boss
Big Strong Boss, Swans, Filth, 1983

“Omdat het slechte bazen zijn” ” was het kordate antwoord van Ricardo Semler, die ik een week geleden via de mensen van Koppen kon ontmoeten. Mijn vraag was simpel: “Als je zo’n fenomenale resultaten kunt voorleggen door command & control weg te werken, waarom zijn er dan zo weinig managers bereid om het roer om te gooien?”

“Bazen”. Heerlijk woord. Niet leidinggevende, dat is voor mensen die in Menselijke Gereedschappen doen. Niet werkgever, dat is voor mensen die van emmeren over loonkost hun levenswerk maken. Bazen, het aloude bazen.

Bazen is ook juist want zo spreken mensen (die zich nooit werknemers of medewerkers voelen) in het dagelijkse leven over hun chef. Het is geen waardeoordeel want daar is een bijvoeglijk naamwoord voor nodig. Voor mensen zijn er twee soorten bazen. Goede en slechte.

Als je hen vraagt wie slechte bazen zijn, krijg je een karrenvracht voorbeelden die getuigen van gebrek aan respect. En als je hen vraagt goede baas te omschrijven dan zal je zelden een beschrijving krijgen van de hero manager, de mythische visionair die door harde tijden moet maar ultiem door de ganse wereld wordt ingehaald als vernieuwer en al tijdens zijn leven in de media hollywoodliaans wordt uitvergroot.

Dit soort bazen maken het leven van hun mensen tot een hel. Ze geloven echt dat het werkt als je de medewerkers bulderend toeroept dat ze vanaf nu klantvriendelijk moeten zijn. Het zijn relicten van het Tayloriaans denken dat mensen als verlengstukken van machines zag. Ze zijn er dus heilig van overtuigd dat alleen zij innoverend zijn. Het bedrijf bestaat uit mensen die denken (zij dus) en mensen die uitvoeren. Mensen zijn voor hen niet gelijkwaardig. Zij zijn vanzelfsprekend beter. Dit soort bazen richten hun organisatie ultiem ten gronde omdat er niet geloofd wordt in de creativiteit van het voetvolk. Report sheets, Balanced Scorecards en Lean-rapporten vullen hun leven maar ze hebben geen flauw benul van wat er écht in hun organisatie omgaat.

Vooraleer je denkt dat ik uit mijn nek lul, moet ik snel autoriteiten opvoeren. Ze heten Joseph Chancellor en Sonja Lyubomirsky. Ze komen in hun publicatie “Humble Beginnings” tot de conclusie dat nederige managers de betere managers zijn. Het zijn mensen die een robuust zelfvertrouwen hebben, moeiteloos uitkomen voor hun eigen fouten, gericht zijn op anderen en iedereen gelijkwaardig achten. Ze maken zich geen zorgen over afgaan en hebben weinig stress. Ze komen (nog) weinig voor.

De command & control bazen maken nog steeds de meerderheid uit. Chancellor en Lyubomirsky noemen ze narcistisch. Ze hebben geen idee van goede en slechte kenmerken, bij zichzelf en bij anderen. Ze blazen eigen goede beslissingen op en geven bij fouten de schuld aan anderen. Sommigen schrijven zelfs ganse boeken om te bewijzen dat de slechte resultaten van hun organisatie bij iedereen met uitzondering van henzelf liggen.

Chancellor en Lyubomirsky identificeerden een derde categorie managers: managers met een verborgen laag zelfbeeld, die ze een beetje ongelukkig depressief noemen. Net als de narcisten zijn die zo bezig met zichzelf dat er maar weinig tijd en energie is voor het adequaat reageren op uitdagende informatie, zijnde data met een hoog gevaar- of opportuniteitsgehalte.

Narcistische bazen zijn op alle vergaderingen want “zonder mij bakken ze er daar toch niets van”. Depressieve bazen zijn ook op alle vergaderingen maar dan om na te gaan of iemand hun incompetentie doorheeft. Nederige bazen maken zich zo onzichtbaar mogelijk, laten de creativiteit toe en nemen de verantwoordelijkheid wanneer dingen verkeerd gaan, ook wanneer ze niet eens de beslissing genomen hebben.

Het lijkt me dat de auteurs een categorie over het hoofd zien: potentieel nederige bazen die over onvoldoende moed of durf beschikken om hun medewerkers de nodige manoeuvreerruime te gunnen. Semler begon zijn revolutionaire omvorming van Semco, het bedrijf dat hij van zijn vader erfde, toen hij 21 was. Toen ik me daarover verwonderde zei hij lachend – nederige bazen lachen veel – dat, als zijn verandering een mislukking was gebleken, hij weer in rockbands was gaan spelen. Maar hij voegde er wel ernstig aan toe dat veel bazen in beursgenoteerde bedrijven zo vast zitten aan de kwartaalcijfers, dat ze, al willen ze de cultuur van hun bedrijf democratiseren, ze als gevolg van de noodgedwongen defensieve ingesteldheid vervallen in narcistisch gedrag. Semler noemt ze BB’s: beursgebonden bazen.

Humble Beginnings zal de narcistische bazen niet veranderen. Want ze lezen dat soort dingen niet. Als ze al eens een boek lezen is het er één van een Amerikaanse ex-consultant over controlemechanismes. Het zal ook de depressieve bazen niet veranderen. Misschien lezen ze het wel maar ze dreigen er alleen nog meer mistroostig van te worden. Als je jezelf herkent als Depressieve Baas, kun je beter Brené Browns “De Kracht van Kwetsbaarheidheid” lezen, waarin ze uitlegt dat drang naar perfectionisme een realistisch zelfbeeld in de weg staat. Of beter: kijk naar haar TED-talk Listening To Shame. En ik begrijp dat je snel weg moet naar een dringende vergadering, bekijk dus alleen het stukje tussen 4:07 en 4:46. Die 39 seconden zouden je leven wel eens grondig kunnen veranderen. Ze vraagt het publiek of ze zich zwakke mensen voelen als ze blijk geven van hun kwetsbaarheid. En nagenoeg iedereen steekt zijn hand op. En dan vraagt ze hoe ze over mensen denken die op het TED-podium hun kwetsbaarheid tonen. En het blijkt dat men ze moedig vindt. Het is dus niet zo erg als je straks op je belangrijke vergadering zegt dat je het ook niet weet.

Humble Beginnings is wel uiterst geschikte literatuur voor bazen die de leiding krijgen van een organisatie waar voordien een narcistische of depressieve baas de scepter zwaaide. Ik wens hen veel moed toe om zich steeds nederiger te gedragen en alleen zichtbaar te zijn als ze echt een meerwaarde betekenen.

En mocht je iemand zijn die onder een narcistische baas werkt, denk toch eens goed na of je Humble Beginnings wel wilt lezen. Het kan je doodongelukkig maken. Want je zult er een wereld in ontdekken waar werken mensen gelukkig maakt.

Joseph Chancellor & Sonja Lyubomirsky – Humble Beginnings: http://tinyurl.com/qjlb7u8
Brené Brown: Listening To Shame: http://tinyurl.com/nu7moe2
Koppen met Semler: http://tinyurl.com/neb6k79