Through the flurry I saw trouble come
Then the smoke that rose like signals
Telling me something was off
You can wait around however
Long it takes to see so for yourself
Or gather what you want and come along
Calamity Is Overrated, Ages And Ages, Divisionary, 2014

Bij sommigen is het de krappe bruidsjurk of trouwkostuum. Bij anderen de ineens toeslaande totale desinteresse van het andere geslacht. Ik dacht dat ik er aan ontsnapt was, al kwam de moord op John Lennon wel gevaarlijk dicht in de buurt. Maar deze week overkwam het me toch. Ik zag de crew van de televisieploeg binnenkomen en ik voelde het: mijn jeugd is echt voorbij. De dag voordien was het alles is mogelijk en alles moet kunnen-gevoel, in de jaren zeventig het best weergegeven door de VPRO – zondagavonden waren heilig – en Charlie Hebdo, weggeschoten. De dag na de slachtpartij in Parijs kwam de VPRO bij ons draaien. Ze wilden de spontaneïteit van onze organisatie vangen. Maar mijn ogen waren dof.

Niet dat ik Charlie Hebdo altijd kon appreciëren. Integendeel, ik vond het bij wijlen te grof voor woorden. Moet je echt steeds weer de profeet opduikelen wanneer je fundamentalisten wil treffen? Charb et C° poneerden zelf toch altijd dat hun spot niet de islam zelf beoogde? Moet je dan miljoenen mensen beledigen die én moslim én heftig anti-terreur zijn? Dat dacht ik wel maar nooit “kan dit wel?”.
 
Na 7 januari gijzelt die ene vraag me dag en nacht. Zijn er grenzen aan het recht op meningsuiting? “Is niets dan heilig?” Het was de vraag die ook Salman Rushdie bezighield in zijn post-Duivelsversentijd, onderwijl schichtig van schuilhuis naar schuilhuis laverend. Alleen literatuur, vond hij. Daarin moet alles kunnen. En kan het ook. Vooral omdat het zo’n goedkope productiewijze is, stelt Rushdie. Dan vallen cartoons er ook onder. Je hebt er zelfs geen papier voor nodig.

Rushdie geeft in die Herbert Readlezing, indertijd voorgelezen door Harold Pinter, de islam nergens de schuld voor wat hem overkomt. Gelukkig is dat nu ook de overheersende reactie. Maar natuurlijk zijn er de usual suspects, zoals een Rupert Murdoch die tweet dat alle moslims, zelfs als ze vreedzaam zijn, toch de verantwoordelijkheid dragen voor de bloedige aanslag op Charlie Hebdo, of een Mia Doornaert die schampert: “Tja, als geweld in de naam van Allah niet met de islam te maken heeft, dan hadden de kruistochten en de inquisitie niets met de Katholieke Kerk te maken”.

Waarom zou je idioten geloven die zeggen zich op iets te baseren? Toen de bende van Charles Manson in 1969 de villa van Roman Polanski binnenvielen en zijn vrouw, de hoogzwangere Sharon Tate en drie vriendinnen met tientallen messteken afslachtten, schreven ze op de muren Piggies. Dat bleek een verwijzing te zijn naar de gelijknamige Beatlessong. Manson zei later dat hij geïnspireerd was door het Witte Album. De Beatles hadden hem via Helter Skelter voorspeld dat er een wereldwijde rassenoorlog zou komen. Als je Mansons jihad-uitleg niet ernstig neemt, waarom zou je het dan aanvaarden van fundamentalisten?

Deze vergelijking lijkt vergezocht maar is het niet. De wijze waarop Manson tewerk ging om zijn leger te rekruteren – zoek psychologisch wankele mensen met een negatief zelfbeeld en een neiging tot kleine delinquentie en reik ze ze een coherente, zij het waanzinnige, visie aan – verschilt bijzonder weinig van de handelswijze van meester-ronselaar Djamel Beghal, die de broers Kouachi op hun moordende pad stuurde.

Het is opvallend hoeveel mensen die het links-liberale gedachtengoed van de Charliemensen verafschuwen, hen nu bewieroken. Politici spannen de kroon. Christiane Taubira , de Franse minister van justitie, zegde dat het verdwijnen van Charlie Hebdo ondenkbaar was. Oh ja, waarom kon Frankrijk dan wel zonder het Icoon van de Persvrijheid tussen 1981 en 1992? Omdat we marktwetten toelaten wat we fundamentalisten terecht ontzeggen: sardonische potloden het zwijgen opleggen?

De politici die nu de Charlie-lof zingen, konden nog niet zo lang geleden hun diepgewortelde weerzin van het softe welzijnswerk botvieren door de kredieten te schrappen voor straathoekwerkers die zich iedere dag inzetten om het fundamentalisme in de kiem te smoren. Politici die nu vinden dat er moet geïnvesteerd worden in onze veiligheidsdiensten. Diezelfde diensten die hun materiaal niet eens kunnen onderhouden na jarenlange lineair-blinde besparingen en die zich moeten behelpen met een communicatiesysteem dat nog dateert uit de tijd dat de VRT de Flintstones uitzond. Snel zal daar niet aan verholpen worden want de innovatiekredieten bij de federale administratie zijn met 23% verminderd. Rustig, Frank: als het kind in je sterft, dreigt het cynisme, ik weet het. Maar ik weet ook, met Brel: Il nous fallut bien du talent pour être vieux sans être adultes.

Je Suis Charlie, ik zou het nooit durven zeggen. Want ik ben niet half zo moedig als die mensen. Ieder dag doe ik aan zelfcensuur. De miljoenen mensen die zondag op straat zijn gekomen, ben ik de rest van mijn leven dankbaar. Maar ook zij zijn Charlie niet. Want dan waren ze opgestapt met Charlie-cartoons van de profeet mét bom, van een elkaar in de kont neukende goddelijke drievoudigheid en met zelf verzonnen cartoons over de moordaanslag. Voor Charb et C° was ook de dood immers niet heilig. Voorganger Hara-Kiri moet stoppen na een cartoon over de dood van De Gaulle. Toen Koning Boudewijn stierf heette het dat ”Le roi des cons est mort!”. Als er geen grenzen zijn aan het recht op meningsuiting, moet je toch ook met de moordaanslag kunnen lachen? Ik zou het Wolinski zo graag nog eens zien tekenen.

Deze column versxcheen eerst, zij het fel ingekort, in De Tijd van 17 januari 2015.
Calamity Is Overrated (Ages And Ages): http://tinyurl.com/nzl9nmz