Did you ever, ever see the people
With the tear drops in their eyes?
I just can’t stand it, stand it no how
Living in this world of lies
Did you ever hear about the great deception?

The Great Deception, Van Morrison, Hard Nose The Highway, 1973

De zeldzame negentigjarigen die de Great Depression bewust meemaakten zullen meewarig hun schouders ophalen als ze hun kleinkinderen horen klagen over de crisis. Zoals ze dat ook al deden in de jaren zeventig toen mijn generatie kennis maakte met de Great Deception.

Op de schoolbanken kregen we constant te horen dat economische crisissen achterhaalde verschijnsel en waren. Maar toen ik op 11 juli 1977 mijn diploma rechten kreeg – de enige dag in mijn leven dat ik mij jurist voelde – wachtte mij, zo leek het toch, een lange toekomst van werkloosheid. Gelukkig duurde die maar vijf maanden. Ik was in mijn uitgebreide kennissenkring de eerste met een job.

Natuurlijk waren er een paar begonnen aan hun advocatenstage maar die verdienden geen cent en overleefden omdat partners of ouders hen wat toestopten. Sommigen van mijn vrienden mochten een paar uur les geven in de Brusselse rand tijdens de voormiddag om dan snel naar Brugge te sporen om daar een zieke leraar te vervangen.

Terwijl ik op zondagmiddag mijn traditionele Zerkegemse friet met zelfgekweekte kip verorberde vertelde mijn mama me dat Fernand, haar broer, van de RVA te horen had gekregen dat hij niet meer moest informeren naar werk omdat dat er toch niet was en voor iemand van zijn leeftijd ook nooit meer zou zijn. Nieuwsuitzendingen gingen over sluitende bedrijven en verdwenen jobs.

De essentie van mijn eerste job was andere mensen werk geven. Ik mocht BTK-projecten (goed)keuren. In die dagen was Guy Spitaels nog geen God maar een gewone Minister van Arbeid en vooral Tewerkstelling. Hij wilde een Lost Generation voorkomen. Dus vond hij het Bijzonder Tijdelijk Kader uit. Steden, gemeenten, de pas opgerichte en straks afgeschafte OCMW’s, en verenigingen konden sociale of culturele projecten indienen en kregen daarvoor door de staat betaald personeel.

Toen was er amper Dom Rechts, want de liberale oppositie had alleen nevenopmerkingen over het Plan Spitaels, nochtans één van de grootste Keynesiaanse ingrepen in onze nationale geschiedenis.

Maar er was toen al veel Dom Links. Ze noemden het BTK en zijn opvolgers Derde Arbeidscircuit en Stelsel Gesubsidieerde Contractuelen, nepstatuten. Later werden die nepstatuten, in het leven geroepen door een travaillistische regering, toegeschreven aan rechte regeringen. Cognitieve dissonantie slaat overal toe. “De regering Martens-Gol werd ook de regering van de nepstatuten, die een hypotheek legden op een hele generatie”, schreef de anders goed geïnformeerde Marc Hooghe een jaar geleden in De Standaard Avond. Blijkbaar was het beter geweest tienduizenden mensen jarenlang werkeloos te laten toezien hoe hun beste jaren voorbij gingen.

Hooghe heeft geen oog voor de sociologische revolutie die BTK-projecten met zich bracht en voor de nieuwsoortige jobs die erdoor gecreëerd werden. Alleen al in Gent hadden we zonder het BTK nooit die enorme culturele explosie meegemaakt met Theater LOD, het Nieuwpoorttheater, de Blauwe Maandagcompgnie en alles wat de geniale Arne Sierens op ons losgelaten heeft.

In die tijd voelde ik me een klein jongetje in een net geopende speelgoedwinkel. Iedere dag zat ik bij enthousiaste mensen met totaal nieuwe, onverwachte en soms ronduit absurde ideeën.

Een Dirk Pauwels bijvoorbeeld, die met Radeis het Theater in Vlaanderen had heruitgevonden en die tot mijn verbazing een timide man met veel zelfspot en zeldzaam briljante ideeën was.

Of een Jan Klussendorf, van de Vereniging Voor Positieve Aanwending (ja, we schrijven 1978), die Taxistop uitvond en een Eric Temmerman die het socialistische bastion Vooruit behoedde van afbraak en Gent van nog een parkeergarage door er een pluralistisch kunstenhuis van te maken. Ik zag jonge dokters die Wijkgezondheidscentra uit de grond wilde stampen.

En ik ontmoette Edith Devriendt van Solidariteit voor het Gezin, die toen een twintigtal mensen tewerkstelde. Ze had ideeën voor poetshulp, voor karweidiensten en voor nagenoeg alles wat je decennia later met dienstenchecks kunt inhuren. Ze wilde serviceflats bouwen “want je moet mensen in hun eer laten”. Ze was een liberaal boegbeeld maar zelden heb ik iemand ontmoet met zo’n sociale betrokkenheid. Nu stelt Solidariteit5.600 mensen te werk.

Een tijdje geleden bezocht haar zoon en opvolger, Erwin, onze FOD. “Zo gaan we het ook doen”, zei hij. Erwin heeft de genen van zijn ouders. In juni opende het nieuwe Solidariteit zijn deuren. Ik mocht er spreken, samen met Edith, die mij op haar tachtigste moeiteloos in energie en positivisme voorbijschoot. De Grote Dame stierf, vanzelfsprekend op haar eigen manier, een maand geleden.

Naschrift

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd van 10 oktober 2015

Video The Great Deception https://www.youtube.com/watch?v=F1X6K8lcnjc