There ain’t no easy way

No there ain’t no easy way out

There ain’t no easy way

No there ain’t no easy way out

Black Rebel Motorcycle Club – Ain’t No Easy Way, Howl, 2005

Een ABVV-vakbondssecretaris vertrouwde mij deze week twittergewijze toe dat een FOD-voorzitter best voorzichtig en terughoudend is. Hij is al jaren een goede kennis en het was een welgemeende raad.  Meestal is de raad uit die hoek minder vriendelijk. Nu en dan kreeg ik een stille wenk van cabinetards op socialistische kabinetten dat er bij hun minister aangedrongen was om me te verbieden nog verder in de media op te duiken. Iedereen die me een beetje volgt weet dat ik geen vakbondshater ben maar syndicale organisaties aanmoedig om te vervellen tot hedendaagse organismen.  Maar een vakorganisatie in egelmodus ontwaart de vijand ook in mensen die nadenken over de functie van syndicale organisaties. Zoals Vlaams-nationalisten alles als een kaakslag aan Vlaanderen ervaren, zo voelt de ABVV-top zich geschoffeerd door iedere afwijkende mening over hun organisatie.

Een andere kennis van me, die jurist is en SP.a-politicus met een belangrijke uitvoerende functie like-te het bericht. Waarschijnlijk nam de jurist in hem daarbij de overhand want die vinden altijd al dat mensen beter voorzichtig en terughoudend moeten zijn. Dat ik zo’n beroerde jurist ben heeft daar veel mee te maken. De like maakte me ongerust: een politicus die de baas is over een flinke schare ambtenaren hoort leidende ambtenaren niet aan te manen voorzichtig en terughoudend zijn.

Het leidt tot een omerta-organisatiecultuur die door Elke Wambacq en haar vriendinnen Dinobusters treffend beschreven werden in “Als ambtenaar bij de overheid steek je het best je nek niet uit” (http://tinyurl.com/jvyeknh). “De (Vlaamse)ombudsman klaagt aan dat ambtenaren niet altijd met de media mogen praten. Bepaalde topambtenaren verbieden het spreekrecht, al doen ze dat subtieler dan beschreven. Daardoor smoren ze innovatieve initiatieven en het constructief ter discussie stellen van de overheid van binnenuit.”

Niet zelden is die attitude ingegeven door schrik voor hun politieke bazen die hen aanmaanden voorzichtig en terughoudend te zijn. Het zou wel eens slecht kunnen uitdraaien bij de evaluatie. Ooit werd ik door een hoge sp.a-cabinetard gevraagd om een beleidsvoorbereider van mijn FOD het schrijfzwijgen op te leggen. Die durfde het aan in een internationaal tijdschrift juridische vraagtekens te plaatsen bij een maatregel van zijn politieke baas. “Dat zou onder ogen kunnen komen van mensen bij de Europese Commissie die ons kan dwingen het in te trekken”. Ik ben nog altijd woest op mezelf dat ik die vent geen draai rond zijn oren heb gegeven maar bedaard heb uitgelegd dat ik instond voor de vrije meningsuiting van mijn mensen.

Het zijn vooral mensen uit de beweging waar ik lang actief ben geweest die me aanmanen om te zwijgen.  Opvallend: hun kritiek wordt nagenoeg nooit door argumenten gestaafd. Toen ik in één van deze columns de SP.a op de korrel nam omdat ze grote kritiek had op de huidige coalitie die geen vermogenwinstbelasting wilde invoerde maar er in de lange periode dat ze aan de macht was, geen enkele poging toe had ondernomen, reageerde Freddy Willockx in Knack dat ik aanmatigend was en me beter kon beperken tot de dingen waar ik iets van afwist. Maar Freddy is een eerbaar man. Toen we elkaar tegen het lijf liepen excuseerde hij zich voor zijn uitval. “Het is hard als iemand die vroeger van ons was zo’n harde kritiek geeft.”

Het is een steeds terugkerende boodschap. “Ik sta soms met droevige verwondering te kijken naar de wijze waarop je de free speech gebruikt om stevig te kappen op een beweging waar we (en dus ook jij) veel aan te danken hebben”, kreeg ik nog deze week te lezen. De boodschap is niet “je vergist je want je houdt geen rekening met volgende elementen” maar “ondankbare hond”.

Waarom kan een beweging die ontstaan is uit weerzin tegen dogma’s, zo slecht tegen kritiek? Waarom worden vrije denkers die niet meer geloven dat alle waarheid in één ideologie samengebald zit, verketterd en niet aan de borst geprangd? Omdat ze het “Ni Dieu, Ni Maître”-T-shirt zouden bevuilen?

Maar vooral, waarom moet iemand zijn ideologische zuil blijvend dankbaar zijn? “Omdat je zo’n mooie kansen kreeg”, krijg je dan te horen. Zeker, maar mag ik er ook op wijzen dat het jobs waren die de 24/7 dicht benaderden en waar er amper tijd was voor familie en vrienden? Als je dat jarenlang deed, is er dan niet genoeg terugbetaald? Als de socialistische beweging dat vindt dan moet ze stande pede alle stakers voor ondankbare honden uitschelden, ze aanmanen snel het werk te hervatten en hen opleggen zich diep te verontschuldigen tegenover hun werkgever voor hun grove ondankbaarheid.

Loyauteit is en mooie deugd maar het is geen absoluut beginsel. Voor je het weet verval je in schuldig zwijgen. En dan is het kleine stap voor je bij schuldig verzuim verzeilt.

De hier beschreven ervaringen zijn natuurlijk niet uniek voor de socialistische beweging. Het is zelfs klein bier bij de bij wijlen bloedstollende verhalen die ik hoorde van mensen die afstand namen van  hun politieke partij. Die gingen van aanhoudende pesterijen tot regelrechte broodroof.  Iemand die ik vroeger verafschuwde omwille van zijn politieke ideeën verzuchtte dat uit Scientology stappen gemakkelijker moet zijn dan te breken met zijn partij die ook zijn werkgever is. Hij vreesde de gevolgen ervan meer dan werkloos worden. Het is door organisaties met die cultuur dat ons land bestuurd wordt.

Die gesloten interne cultuur vertaalt zich in de wijze waarop met mensen in andere partijen en ideologische organisaties gecommuniceerd wordt. Het schelden, demoniseren en persoonlijk aanvallen overschaduwt constant het inhoudelijk debat. François Cauliez klaagde het aan in de meest gelezen lezersbrief van de week, “Beste ‘Powers That Be’, We Zijn Het Beu” (http://tinyurl.com/htqeeo7).

Cauliez beschreef perfect het gevoel dat bij een brede laag van de bevolking leeft. Het heeft veel te maken over wat er na de aanslagen op Zaventem en Maalbeek gebeurde. “Dus zou je denken: nu zullen én De Wever én Di Rupo én Crombez én Michel én Mayeur samen arm in arm lopen: wij zijn allen Belg. Maar wat is er gebeurd? Net het tegenovergestelde: iedereen wees met de vinger naar de andere. Omdat men niet beseft hoe belangrijk ons samenlevingsmodel is,” verwoordde Guilllaume Van der Stighelen het treffend deze week in Humo.

De bevolking verwacht een maatschappijbreed antwoord op de grootste uitdagingen van de tijd en ziet politieke partijen en sociale partners die zich nog dieper dan vroeger in hun ideologische loopgraven terugtrekken en zich nog meer verbeten achter de drie traditionele negentiende-eeuwse breuklijnen verschansen. Katholieken zagen ineens overal de schaduw van de onzichtbare logehand en hardcore vrijzinnigen zetten zich schrap tegen de Tjeven die azen op de ziel van niet-christelijke kinderen. Sommige vakbondsmensen vonden inspiratie bij de Luddieten, in ondernemerskringen hoorde je geluiden uit de Daemstijd. Het communautaire debat positioneerde zich weer in het centrum van de belangstelling, verrassend genoeg als gevolg van syndicale acties die zich perfect lieten lezen als bewijsvoering voor het bestaan van een tweestromenland.

Iedereen smeekt om verbinding. Maar we krijgen oneindige reeksen wij/zij-opdelingen. Iedereen wil leiders die de weg wijzen naar het algemeen belang en we krijgen corporatistisch eigenbelangdenken.  Hoe lang kunnen the powers that be zich zo gedragen vooraleer ze the world that was worden?

Naschrift

Dit is de (lange) longread van de column die op 4 juni 2016 in De Tijd verscheen.

Het weekthema van The Economist deze week is Free Speech. Zoals steeds magnifiek geschreven en breed gedocumenteerd: http://tinyurl.com/jjymg7f

Video Black Rebel Motorcycle Club – Ain’t No Easy Way:  http://tinyurl.com/gogfb3e

Geen muziekles deze week want een beetje aangeslagen (!) door de dood van Mohammed Ali. Alhoewel… http://tinyurl.com/j5d254d