With the thoughts that you’ll be thinkin’

You could be another Lincoln

If you only had a brain.

If I Only Had A Brain, Harry Connick, Jr., 20, 1988

In The New York Times formuleerde Andre Ross Sorbin deze week een merkwaardige stelling: de Amerikaanse presidentsverkiezingen zouden wel eens kunnen beslist worden door de politieke stellingname van vooraanstaande CEO’s. Wij, Europeanen, denken dan onmiddellijk aan de merkwaardige financiering van Amerikaanse presidentsverkiezingen die er op neer komt dat wie het meest geld bijeen haalt voor zijn campagne ook president wordt. Als je de aanhef van Sorbins stuk leest, dreig je al snel die indruk te krijgen.

Hij beschrijft een fundraising event ingericht door Tim Cook, CEO van Apple,  waarvoor je, als je aanwezig wilde zijn, tot 50.000 dollar moest neerleggen tot spijziging van Clintons oorlogskas. Sorbin poneert dat het met dit soort events niet essentieel gaat over fundraising, zelfs niet over goed staan bij de volgende president, maar vooral om hun medewerkers een niet mis te verstane wenk te geven tonen op wie ze (niet) moeten stemmen.

Dit lijkt vergezocht maar hij baseert zich voor deze boude stelling op universitair onderzoek van drie professoren van een Amerikaanse, een Italiaanse en Zwitserse universiteit, die tussen 1999 en 2014 het gedrag bestudeerden van CEO’s en hun werknemers tijdens verkiezingsperiodes. Daaruit bleek dat werknemers van een bedrijf drie keer meer doneerden aan de kandidaat die door de CEO naar voor werd geschoven dan aan de anderen.

Als je nu, net als ik, dacht dat de uitleg is dat management en werknemers misschien wel dezelfde waarden en belangen aanhangen, dan blijken we allemaal verkeerd te zitten. Wanneer een nieuwe CEO zijn voorkeur voor een andere kandidaat uitspreekt, verandert het gedrag van zijn werknemers namelijk navenant.

Natuurlijk kunnen werknemers ultiem op een kandidaat stemmen die ze geen donatie gunden, maar uit ander onderzoek blijkt dat maar uitzonderlijk te gebeuren. Robert Cialdini toonde in zijn boek “Invloed, de psychologie van de verleiding” overtuigend aan dat mensen, zelfs wanneer het niet kan gecontroleerd worden, zich blijvend houden aan voorafgaande stellingnames. Het onderzoek zorgt in de US voor nogal wat discussie over de vraag of CEO’s zich wel politiek mogen uitspreken. Het heeft er 150 topmanagers van technologische topbedrijven niet van weerhouden om zich in juni in een open brief uit te spreken tegen presidentskandidaat Trump. Opvallend was dat de lijst bol stond van Silicon Valleybedrijven maar dat de drie toonaangevende, Google, Apple en Facebook opvielen door hun afwezigheid. Volgens insiders is het genoegzaam bekend dat ook zij Trump een slechte keuze vinden, zij het minder om ethische dan wel om economische reden – deze bedrijven kunnen alleen maar verliezen bij een isolationistische politiek – maar dat de controverse hen iets voorzichtiger doet manoeuvreren.

Voor Europeanen is het raar dat er in dit soort polemiek met geen woord gerept wordt over overheidsmanagers. In ons land is de consensus dat ambtenaren en overheidsmanagers zich partijpolitiek neutraal moeten gedragen. In de USA vindt men het normaal dat het hoofd van een ministerie een partijaanhanger van het staatshoofd is. Hij wordt dan ook rechtstreeks door de president aangeduid.

Dat er rond hen geen controverse ontstaat is het gevolg van een opmerkelijk onthoudingsgedrag. De anders zo fel kant kiezende Secretaries letten erop om tijdens verkiezingsperiodes geen stellingen te  verkondigen of daden te stellen die door hun ambtenaren als vingerwijzing voor hun electorale keuze zouden kunnen geïnterpreteerd worden.

Tijdens de regeringsonderhandelingen voor de vorming van Michel I is er even gedacht aan het invoeren van een Spoils systeem zoals in de USA. Men zag al snel in dat een dergelijk systeem, los van de wenselijkheid ervan, enkel mogelijk is in een tweepartijenland. Stel dat er op mijn stoel een partijgenoot van de minister werd gepoot, dan zou zich al snel de vraag stellen: van welke minister? Ik heb er gemiddeld zeven.

Ook in de USA heeft men al lang ingezien dat het Spoils systeem zijn beperkingen heeft. Er is weinig continuïteit, lange termijnplanning is erg moeilijk en bedrijfscultuuropbouw onmogelijk. Daarom vind je nu naast de door de president aangeduide Secretary ook een leidende ambtenaar die daar zit op basis van niet-partijpolitieke verdiensten.

Het Spoils systeem heeft wel één groot voordeel: er is constant overleg en afstemming tussen de president en zijn ministers enerzijds en de Department Secretaries anderzijds in het Executive Office of the President. Zoals de geoefende lezer ondertussen weet heb ik in de afgelopen 14 jaar met het college van Voorzitters van de Federale Overheidsdiensten geen enkel vergadering met een premier meegemaakt.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van 10 september 2016.

The Spoils lijkt een rare naam voor een overheidsstelsel. Het is een afgeleide van de zin “To the victor belong the spoils”, dat volgens de overlevering de eerste keer werd uitgesproken na de verkiezingsoverwinning van Andrew Jackson, die brak met de unionistische Democratic-Republican Party en zo zonder het zelf te weten de grondlegger van de Democratische Partij werd. Abba wist perfect wat met “To the victor belong the spoils” betekent: The winner takes all. Een Amerikaanse president krijgt niet alleen veel macht, hij kan zijn sympathisanten topplaatsen geven in administratie en diplomatie.

De opinie van Andrew Ross Sorkin: http://tinyurl.com/hofp9qn

De video If I Only Had A Brain van Harry Connick, Jr. – http://tinyurl.com/zen9vby

Het nummer dateert uit 1939 en was een song uit de musical Wizard Of Oz – http://tinyurl.com/hrfakse

Het aantal versies is ontelbaar, het werd opgenomen door poppoppers zoals Robbie Williams http://tinyurl.com/zdoxv7e en ruige punkrockers zoals MC 900ft Jesus http://tinyurl.com/kyz4zzb maar het is in vooral in jazzmiddens een vaste klassieker.