Patrick, zo mag ik hem noemen want we zijn kennissen, heeft pas zijn magnum opus op de wereld losgelaten. ‘A Skeptic’s HR Dictionary’, heet het kleinood. Wat heet kleinood? Het ding van 1.117 pagina’s is niet te tillen. De prijs is wel kleinodig. 125 euro is niet niets, maar het is een futiele uitgave als het je afbrengt van de idee een dure maar waardeloze MBTI-opleiding te gaan volgen.

Een week eerder had Joël De Ceulaer Patrick voor De Morgen geïnterviewd. ‘Voormalig topambtenaar Frank Van Massenhove liet veel van zijn teams zonder chef vergaderen en afspraken maken. Is dat verstandig, zulke leiderloze teams?’, vroeg De Ceuleer hem. Hij had het geluk dat Patrick hem niet direct een uppercut verkocht voor zijn onwetenschappelijke vraag – waarvoor De Ceuleer zich achteraf ruiterlijk excuseerde op Twitter – maar hij kreeg verwonderlijk genoeg een onwetenschappelijk antwoord: ‘Ik heb het altijd wat raar gevonden, die claim dat je geen leiders nodig hebt, als je zelf een sterke leider bent.’

Patrick zal lang moeten zoeken om me op de uitspraak ‘je hebt geen leiders nodig’ te kunnen betrappen. Ja, ik liet teams zonder chef over een pak zaken beslissen, maar ik ben nooit voorstander geweest van leiderloze teams. Ze zijn nodig. ‘Voor drie zaken’, stelt Patrick. ‘Eén: het coördineren van de groep. Twee: het voorkomen en oplossen van conflicten. Drie: het verdedigen van het team tegen de out-group.’ Dat onderschrijf ik volledig. En daar mag wat mij betreft aan worden toegevoegd: het bewaken van de bedrijfswaarden en het uitdragen van integriteit.

Soms heeft Patrick iets weg van Richard Dawkins, die door de felheid waarmee hij wil bewijzen dat God niet bestaat, alleen goddelozen overtuigt.

In beide interviews gaat Patrick zo hard tekeer tegen alles wat neigt naar zelfsturende teams – die hij niet echt wetenschappelijk een linkse utopie noemt, ik ken zeker vijf rechtse managers die weg zijn van Frédéric Laloux’ boek Reinventing Organisations – dat de indruk wordt gewekt dat command and control-systemen wel functioneren.

Bij de reorganisatie van de federale overheidsdienst Sociale Zekerheid koos ik voor meer autonomie en een plattere organisatie. Niet omdat het een links idee is – mocht command and control werken, dan was ik een overtuigde commander in chief geweest – maar omdat ik tot mijn scha en schande had ervaren dat directief leiderschap niet tot de gewenste resultaten leidde. Een goede leider moet constant het evenwicht zoeken tussen aansturing en participatie, moet zich constant de vraag stellen op welk niveau een beslissing moet worden genomen en moet weten wanneer een chef er beter (niet) bij is. Een goede leider is niet noodzakelijk iemand die beslist, maar iemand die zoekt naar de beste oplossing voor zijn organisatie.

15 jaar geleden waren we bij de federale overheidsdienst verwoed op zoek naar een oplossing voor het woekerende misbruik van de parkeerkaart voor mensen met een beperking. Ik vond een good practice in Denemarken, en droeg mijn mensen op het ook bij ons in te voeren. Het werd geen succes. Veel later kreeg ik te horen dat de projectgroep er nooit in had geloofd maar braaf had uitgevoerd wat de baas had bevolen. ‘Je kan de strijd alleen winnen met een digitaal systeem dat door een zelfsturende groep enthousiaste absurdistanen wordt ontwikkeld’, zei de vrouw die later aan de basis zou liggen van de ontwikkeling van de app die er nu voor zorgt dat het misbruik met bijna de helft is verminderd. Een good practice opleggen is verloren tijd. Je mensen aan een good practice laten knutselen tot ze er de trotse uitvinders van worden, kan wel werken omdat het een evenwicht is tussen aansturing en participatie.

De opdeling van leiderschap in twee kampen – je bent een voorstander van command and control óf een lover van zelfsturende teams – is even heilloos als het afschilderen van iedereen die niet voor een hard immigratiebeleid is als aanhanger van een opengrenzenbeleid. Er ligt zoveel heerlijk vruchtbare grond tussen de twee steriele polen.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van 2 november 2019.

Video Ás vezes deus exagera.