frankvanmassenhove

‘Als je verkiezingen wint, krijg je veel geld per stem. Dat gaat naar partijpolitiek personeel, terwijl men dat geld zou moeten investeren in een neutrale studiedienst van het parlement. Onze leerprocessen zijn ontspoord. Daarom moeten kabinetten volgens mij drastisch afslanken’, zegt Marc Buelens, organisatie-expert van de Vlerick Management School. Daarmee sluit hij perfect aan bij de stelling van Guy Tegenbos. ‘Die (traditionele) partijen hebben alleen oude oplossingen voor de nieuwe uitdagingen, maar geven zichzelf zoveel geld en mankracht in partijsecretariaten en kabinetten, dat ze de stabiele krachten – de administraties, de overlegorganen en de langetermijndenkers – kunnen opzijzetten en zichzelf macht toe-eigenen. Ze zijn uitgeleefd, maar fokken hun tegenstellingen bovenmatig op om zichzelf in leven te houden’.

Zulke kritische geluiden over kabinetten hoor je wel meer bij mensen zoals Buelens en Tegenbos, die de overheidsadministraties vanbinnen en vanbuiten kennen. Je leest ze evenwel sporadisch in onze kranten. De huidige generatie Wetstraatjournalisten heeft nog amper contact met kabinetsmedewerkers, topambtenaren en ambtenaren op studiediensten, zoals Tegenbos die decennialang onderhield. Daardoor hebben ze weinig inzicht in welke rol kabinetten (niet) spelen. Daarom ontbreken in de lijst van te schrappen overheidsinstellingen waarin van oudsher de Senaat, de provincies en de ambtenaren prijken meestal de kabinetten.

Nochtans zijn kabinetten een prachtvoorbeeld van hoe verkeerd geïnvesteerd wordt in onze overheid. De meerderheid van de cabinetards zijn geen ambtenaren. Ze worden goed betaald. Een kabinetschef krijgt hetzelfde loon als een FOD-voorzitter, zonder assessment of proef vanzelfsprekend. Kabinetsattachés krijgen een loon waar ambtenaren alleen van kunnen dromen. In cabinetards wordt dus een aantal jaar zwaar geïnvesteerd, maar die investering komt bij andere werkgevers dan de overheid terecht. Uiterst zelden voegen cabinetards zich bij de rangen van de ambtenarij. Sommigen worden door de privésector opgevist, maar je vindt ze meestal terug in aanverwante of zuilorganisaties. De beteren kunnen aan de slag op de partijstudiedienst. Overheidsgelden die konden dienen voor het aantrekken van experts die levenslang hun opleiding, kennis en netwerken ten dienste stellen van de burger, gaan zo verloren.

In de cursussen politologie wordt ‘beleid’ de opdracht voor de kabinetten genoemd en ‘beheer’ een taak voor de administratie, maar dat is louter theorie. Er is een reden dat in ons land voor niets een plan is. Ministers en hun kabinetten doen niet aan langetermijnbeleid. Als er bij het aanvaarden van de functie al een voornemen van beleidsplanning was, wordt dat al snel door de waan van de dag en profileringsdrang naar de achtergrond verschoven.

Het is begrijpelijk dat kabinetsmedewerkers die al te goed weten dat hun kabinetscarrière mogelijk heel kort is zich niet te veel inlaten met dossiers die pas over tien jaar resultaten opleveren. Dus houden ze zich bezig met beheer en laten ze zich in met het werk van ambtenaren. Vijf jaar geleden schreef Tegenbos al: ‘Als men de managers van de overheidsdiensten niet meer betuttelt maar verantwoordelijkheid geeft, zullen zij nog wel efficiëntiewinsten vinden.’

Op de kabinetten werkt ook een aantal gedetacheerde ambtenaren, maar hun aandeel wordt met de jaren kleiner. Dat komt omdat ambtenaren almaar minder met politieke partijen willen geassocieerd worden, maar ook omdat hun promotiekansen bij terugkeer drastisch verminderd zijn. De tijd dat Herman De Croo zijn chauffeur als directeur op een ministerie benoemde, ligt al decennia achter ons. Promotie krijg je nu na een grondige selectie.

Niet dat alle kabinetschefs daar al van op de hoogte zijn. Ooit had ik te maken met een kabinetschef die een personeelsdossier blokkeerde. Daar bleken bij nader inzicht niet direct grote problemen mee te zijn. Dat was dus snel opgelost. Maar de man had, ‘natuurlijk totaal losstaand van dit dossier’, toch nog een vraagje voor mij. Of ik de twee mensen van mijn administratie die naar zijn kabinet waren gedetacheerd een promotie kon geven na afloop van hun opdracht. Ik was zo verbijsterd dat ik even niet wist wat gezegd. ‘Ach, ik zie dat je daar morele problemen mee hebt’, zei hij laatdunkend.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van 19 september 2020.

Video Laugh And Walk Away

Sinan, And His Never Ending War Against the Bureaucracy Robots

Shalosh ‎– Onwards And Upwards, 2019

Natuurlijk moest u zich de jongste dagen verveeld, verbijsterd of geërgerd door alle corona- en Chovanec-artikelen werken. Daarom valt de berichtgeving in kleine letters nog amper op. Tenzij u een fervent volger bent van de website van Open VLD zal het pleidooi van de Antwerpse liberalen Christian Leysen, Marianne Verhaert en Willem-Frederik Schiltz voor een Overheid 2.0 u volledig ontgaan zijn. Jammer, want de meeste fouten tijdens de corona- en Chovanec-drama’s hebben naast de klaarblijkelijke incompetentie en criminele onzorgvuldigheid van sommige politici, ook het frequente falen van de overheid blootgelegd.

Niet dat het werkstuk zoveel nieuws bevat. Leysen & co. willen een overheid die er is voor de burger, niet voor zichzelf. Dat was in 1999 precies het onderschrift van het door premier Guy Verhofstadt (Open VLD) en ambtenarenminister Luc Van den Bossche (sp.a) opgezette Copernicusplan. Bij grondige lezing blijkt dat de drie liberalen ‘een moderne, innovatieve en klantgerichte overheid’ willen. Dus zouden ze ook wel instemmend knikken bij een zin als ‘Daartoe vereenvoudigt de federale overheid haar structuren, innoveert ze voortdurend, trekt ze de beste talenten aan en waakt ze over kostenefficiëntie en een kleiner overheidsbeslag.’ Het zijn flarden uit de regeringsverklaring van Michel I. Gelijkaardige voornemens kon je ook al lezen bij het aantreden van Di Rupo I en Bourgeois I.

1. Langetermijnplan. Zoek de landen op die een min of meer geslaagde overheidsomslag hebben verwezenlijkt en je vindt een langetermijnplan dat door opeenvolgende regeringen is uitgevoerd. Het typevoorbeeld is Finland, dat met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie niet alleen de helft van zijn economie zag verdampen, maar ook tot de pijnlijke vaststelling kwam dat het overheidsapparaat geen antwoord had op de belangrijkste maatschappelijke noden. Over de partijgrenzen heen kwam een akkoord over een tienjarenplan tot stand dat scrupuleus uitgevoerd werd.  Een te volgen voorbeeld.

3. Autonome en geresponsabiliseerde topambtenaren. Met de Copernicusomwenteling werd de (top)ambtenaren ‘een ruimere autonomie’ beloofd. Van de beloofde controle na de beslissingen is nooit iets gekomen. Vooraleer een overheidsmanager iets kan uitvoeren, moet hij de goedkeuring krijgen van zijn minister, zijn inspecteur van Financiën, zijn vastlegger van kredieten en de minister van Begroting. De drogreden voor zoveel Kafka is de schrik dat budgetten overschreden zouden worden.

Er bestaat een veel eenvoudiger systeem om dat te vermijden. Stem een wet waarin staat dat overheidsmanagers die hun budget overschrijden om dringende reden en van ambtswege ontslagen worden. Topambtenaren zullen op de eerste rij staan om te applaudisseren. Want ze willen hun verantwoordelijkheid opnemen en ze willen daarop ook serieus geëvalueerd worden. Niet door ministers die mistevreden zijn over hun kabinetsmeubelen of die de zwartepiet voor hun eigen fouten aan ambtenaren willen doorschuiven, maar door een team van experts. En oh ja, schaf die kabinetten af. Ik weet het: dat kan niet, want het Copernicusplan deed dat al.

In een even grappig als diepgaand stuk riep de techniek- en mediafilosoof Yoni Van Den Eede (VUB) deze week het automatisch afwezigheidsbericht uit tot de beste uitvinding aller tijden. Met hem onderschrijf ik de volgende stelling: ‘Een systeem dat je in ieder geval voorlopig vrijstelt van het vechten tegen de bierkaai van eindeloos binnenstromende microtaakjes moet geprezen en vereerd worden’. Vroeger was ik geneigd om in deze The Economist te volgen, die in 2017 na een breed vergelijkend onderzoek het doorspoeltoilet die felbegeerde titel toekende. Maar toen bleek dat Van Den Eede de titel specifiek aan de autoreply ‘out of office’ toewenste, werd ik voor het eerst in jaren The Economist ontrouw. Vooral de zin ‘Met de activering van de ‘out of office’ begint de vakantie echt, en ze eindigt pas als hij wordt uitgeschakeld’, klopt als een bus.

In de jaren dat ik voorzitter was van een federale overheidsdienst –  een opdracht die ik toen als waanzinnige rock-’n-roll ervaarde, maar eigenlijk een rustig kabelend bestaan was in vergelijking met wat de FOD-voorzitters nu doormaken – kon ik door die zalige autoreply wegschuiven in een gezapige vakantiemodus.

De rust in mijn hoofd werd bruusk weggeveegd als ik op de eerste werkdag na de vakantie geconfronteerd werd met de tien karrenvrachten mails die me wreed aanstaarden, sommige met verraderlijke rode kleuren die een extreme noodzaak uitstraalden maar die niet bleken te hebben. Het duurde dagen voor ik alles gesorteerd had in de deelboxen ‘weg’, ‘niet dringend minder belangrijk’, ‘niet dringend belangrijk’, ‘dringend en belangrijk’ en ‘dingen van de kabinetten’. De grootste deelbox was ‘herinneringen’.

Nadat ze gealarmeerd door mijn zuchten mijn bureau was binnengelopen (we begonnen pas in 2009 met het Nieuwe Werken), verloste mijn secretaresse me op een mooie augustusdag uit mijn lijden met een erg verstandige vaststelling: ‘Dat moeten we allemaal doen, Frank. Wat een verkwisting van honderden mensuren tijd en energie!’ Ik, die toen al lezingen gaf over efficiëntie, voelde me zeer aangesproken. Met een paar absurdistanen – ambtenaren die zich nooit zo noemen omdat ze anders en verfrissend denken – hebben we die heikele kwestie bestudeerd. We maakten een vakantieafwezigheidsbericht dat iedereen in de organisatie mocht instellen. Het luidde: ‘Goedendag. Ik ben met vakantie. Ik zal deze mail niet lezen. Niet tijdens mijn vakantie maar ook niet erna omdat de meeste berichten dan achterhaald zijn. Als u een dringende vraag hebt: XXX vervangt me. Zijn/haar e-mailadres is XXX. Als het niet dringend is maar uw bericht er nog toe doet op (datum) wanneer ik het werk hervat, verstuur het a.u.b. opnieuw met uitgestelde levertijd. Ik wens u een leuke vakantie als u die nog tegoed hebt.’

Natuurlijk waren een paar mensen niet opgezet met ons vakantieafwezigheidsbericht. Ze vonden de boodschap agressief, arrogant en tekenend voor de ambtenarij. Op zulke klachten antwoordde ik steevast met een gedicht van Menno Wigman:

‘Dit wordt een droef gedicht. Ik weet niet goed

Waarom ik dit geheim ophoest, maar sinds een maand

Of drie geloof ik meer en meer dat poëzie

Geen vorm van naastenliefde is. Eerder een ziekte

Die je met een handvol hopeloze idioten deelt.’

Gevolgd door: ‘Zo is het ook met efficiëntie. Warme groet.’

Vandaag zou ik dat niet meer durven. Covid-19 heeft te veel verdriet aangericht, maakt zoveel mooie gebaren onuitvoerbaar en slaat onuitwisbare kraters in onze harten. Daar moet geen mail die harteloos kan overkomen meer bovenop.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van 8 augustus 2020.

Video Return to sender.

‘Plots kan je hele leven omslaan. Ik staar een volle minuut naar de grond. Mijn wereld is ingestort. Zeg me wat ik moet doen. Ik wil veranderen. We kunnen ons aanpassen. We hadden toch altijd vertrouwen in elkaar? We kunnen zelfs een open relatie hebben als dat nodig is. Ik kijk naar haar, ze kijkt me aan, maar haar ogen glanzen alsof ze dwars door me heen kijkt. Dan sluit ze haar ogen voor wat een eeuwigheid lijkt. Dan kijkt ze naar haar voeten. Ik draai mijn handpalm omhoog om naar de lucht te kijken, raakt de onderkant van haar kin aan en zuchtte. Omdat ik me mijn leven zonder jou en mij niet kan voorstellen. Omdat er dingen zullen gebeuren die ik me niet kan voorstellen, dingen waaraan ik niet wil denken. Ondertussen zegt dat mannetje in mij: “Droog je ogen af, ik weet dat het moeilijk te nemen is, maar haar besluit is genomen. Overigens: er zit nog veel meer vis in de zee. Droog je ogen af, ik weet dat je haar wilt laten zien hoeveel pijn dit doet, maar je moet nu weglopen, het is voorbij’.

‘Er komt een geboortegolf en een echtscheidingstornado op ons af’, las ik die vroege ochtend, en net dan kiest mijn computer uit de miljoenen songs die ik mijn hele leven al verzamel die ene song die de verschrikkelijke menselijke tragedie weergeeft waarbij de ene partner aan de andere zegt dat het voorbij is. ‘Dry your eyes’ van The Streets, een groepsnaam die staat voor Mike Skinner, een briljante Britse rapper en muzikant. De computer beleeft blijkbaar zijn existentieel moment. ‘This is the happy house, we’re happy here in the happy house. To forget ourselves and pretend all’s well. There is no hell’, zingt Siouxsie van de Banshees vals opgewekt na de ijselijke beschrijving van Skinner.

Voor een keer waren de Wetstraat-journalisten het eens: met Egbert Lachaert kozen de liberalen voor een donkerblauwe voorzitter. Ik werd in een ver verleden door een allang vergeten journalist als donkerrood omschreven omdat ik bij Red Star Sluizeken voetbalde, een stelletje langharige, bebaarde wetswinkeliers en ander links-alternatief gespuis dat er een hels genoegen in schiep respectabele elftallen zoals Humo’s Onoverwinnelijke Elf in de pan te hakken. Frank Raes kan er nog altijd niet om lachen.

Red Star Sluizeken bestaat nog altijd. Een van zijn trotse dieprodetruidragers is ene Egbert Lachaert. De Red Stars hebben destijds over zijn kandidatuur even lang gediscuteerd als de Open VLD-partijtop in 2012, toen hij het als vrijwel onbekende en verschrikkelijk tegen hun zin opnam tegen de donkerblauwe Gwendolyn Rutten. Toen werd Lachaert geen partijvoorzitter, maar wel een Red Star. Omdat hij een grappige vent en een typisch product van het vrijgevochten intellectuele bastion Atheneum Voskenslaan was, en zich als OCMW-voorzitter in Merelbeke een bijzonder sociaal agerende manager toonde.

Wat bedoelen die Wetstraat-journalisten eigenlijk als ze iemand donkerblauw noemen? Hebben ze het over iemand die de overheid als een vijand ziet? Die meent dat de vrije markt de onbeperkte vrijloop moet krijgen, omdat zijn onzichtbare hand ons naar een stralende toekomst leidt en die elke belasting bestrijdt alsof het een aantasting van het VN-handvest is?

Dan is Egbert Lachaert even weinig donkerblauw als Conner Rousseau donkerrood is. Beiden zijn slachtoffer van het ééndimensionale profiel waarmee luie, elkaar naschrijvende Wetstraat-watchers opkomende politici wegschrijven. Mensen dreigen die etiketten voor waar te nemen als ze maar genoeg herhaald worden. Zelfs econoom Stijn Baert lijkt erin te tuinen. Je leest zijn totale verrassing als Rousseau in Knack met volle overtuiging ‘ja!’ zegt op zijn vraag: ‘Of vindt de sp.a net zoals ik dat het verschil tussen wie werkt en wie niet-werkt wel groter mag worden?’

Rousseau was er als de kippen bij om Lachaert geluk te wensen met zijn verkiezing. ‘Ik kijk ernaar uit om samen een nieuwe wind in de politiek te doen waaien’, tweette hij. Het was veel meer dan een beleefde groet. De twee voelen veel beter het DNA van de 21ste-eeuwse Vlaming aan dan de meeste van hun collega’s. Dat kan je niet van hun CD&V-collega, Joachim Coens, zeggen. Oudere leden en West-Vlamingen ‘kozen met hem een leider naar hun beeltenis en niet iemand die misschien de rest van de samenleving zou kunnen inspireren, zoals Sammy Mahdi’, laat Jan Callebaut optekenen in zijn en Ivan De Vadders recente boek. Dat is een gemiste kans. Niet alleen voor de CD&V. Het trio Sammy, Egbert en Conner had het potentieel de gemiddelde Vlaming weer vertrouwen te laten krijgen in zijn politiek personeel.

Nu de discussie over hoe je een land moet organiseren om aan iets als een pandemie het hoofd te bieden onvermijdelijk wordt, valt op dat Lachaert en Rousseau zich niet laten vangen aan een middelendiscussie (regionaliseren! federaliseren!). Ze gaan uit van een doortastende overheid tijdens crisissen en het subsidiariteitsprincipe in rustiger tijden. Misschien leggen ze daarmee wel de grondslag voor een volwaardige, compacte regering. Die niet alleen in coronatijden meer belang hecht aan expertise en wetenschappelijke evidentie dan aan enge partijbelangen, aftandse ideologie en schaamteloze postenpakkerij. Een ploeg die zich niet bezondigt aan micromanagement en zich dus beperkt tot de grote lijnen. Je hoeft geen donkerblauwe te zijn om een broertje dood te hebben aan de regelneverij van bemoeizuchtige ministers, die opleggen hoeveel minuten grootouders hun kleinkind mogen knuffelen en hoeveel kramen op een markt mogen staan. We hebben een compacte regering nodig met ministers die niet elke zin beginnen met ‘het is belangrijk dat’, maar die belangrijke dingen doen.

Lachaert en Rousseau kunnen het verschil maken. Niet alleen voor hun uitgewoonde partijen, maar ook voor ons politiek systeem, onze welvaart en ons welzijn. Maar gerust kan je er niet in zijn. Het partijvoorzitterschap kan rare dingen doen met mensen. Ik heb de meest beminnelijke, grappige en relativerende mensen in onverbiddelijke machtpatsers zien veranderen nadat ze de partij in handen hadden gekregen. Abraham Lincolns beroemde boutade ‘als je het karakter van een mens wilt leren kennen, moet je hem macht geven’, is op geen enkele mensensoort zo van toepassing als op partijvoorzitters.

Naschrift

Deze tekst verscheen in De Tijd van zaterdag 30 mei 2020.

Video We people who are darker than blue, 1970 versie

Video We people who are darker than blue, 1996 versie

In De Morgen van zaterdag 30 mei 2020 legt Egbert Lachaert uit hoe belangrijk Red Star voor hem is. “Mijn ploeg heet de Red Star Gent en is lang geleden opgericht door studenten van Amada (voorganger van PVDA, red.), zoals Frank Van Massenhove”, laat hij optekenen.

Close but no cigar.

De oprichters van Red Star waren heftig linkse mannen, maar geen ervan was toen lid van een partij. De meesten, waaronder uw dienaar, vonden alle uiterst linkse partijen sektarisch en humorloos. Niet dat we iets voelden voor de traditionele partijen: socialisten en liberalen verkochten hun ziel voor een paar ministerposten aan de machtswellustellingen van de vrouw- en homovijandige CVP en de Volksunie telde te veel collaborateurs. Bob Dylan’s devies was het onze: “Don’t follow leaders, follow parking meters.”

Aan de allang vergeten journalist gaf ik indertijd toe dat ik marxist was. Een Groucho Marxist, weliswaar. “I don’t want to belong to any club that will accept me as a member” is de enige regel van de leer. In die tijd wisten mensen nog wie de Marx Brothers waren. Toen de man en paar jaar later een door niemand gelezen boek uitbracht, stuurde ik hem een gele briefkaart met een andere Groucho quote: “From the moment I picked up your book until I put it down, I was convulsed with laughter. Some day I intend reading it.” Hij stuurde me een antwoord: “I never forget a face, but in your case I’ll be glad to make an exception (Groucho Marx)”. Heerlijk.

Alle nieuwe voorzitters van de traditionele partijen denken eraan om de partijnaam te veranderen. Terecht. Je wilt je toch niets voorstellen bij “Open Vlaamse Liberalen en Democraten”? Die a in SP.a, die dateert uit de tijd dat Groen nog Agalev heette en Steve Stevaert hen letterlijk als aanhangsel van zijn partij zag. En die ampersant in CD&V die volgens de toenmalige voorzitter eigenlijk belangrijker was dan de letters – hij heeft gelijk gekregen – is te belachelijk voor woorden.

Ik hoop dat de nieuwe voorzitters geen geld verkwisten aan kostelijke ontwerp- en communicatiebureaus die toch weer zullen komen aandraven met Wetstraatfähige namen die niemand begrijpt. Mijn raad: noem je zoals de dorpstraat je kent. Socialisten worden De Sossen, liberalen De Blauwen en CD&V wordt De Tjeven of gewoon weer CVP met als ondertitel: “Principes zijn als winden”, als hulde aan Gaston Eyskens. Voor de niet-kerkelijken, de volledige quote luidt: “Principes zijn als winden. Je houdt ze vast zolang je kunt, maar als je niét meer kunt, laat je ze heel stilletjes los. Zonder dat iemand het merkt”. De oude staatsman kende zijn klassiekers en dus ook Groucho Marx. Die zegde het hem al voor: “Those are my principles, and if you don’t like them… well I have others.”

Ach, Kaaiman. Ik ga je zo missen.

‘Ik geef liever applaus voor de ambtenaar die voor een betere brandveiligheid in een torenflat heeft geknokt dan voor de brandweerman die zijn leven heeft gewaagd om een kind te redden uit een gebouw dat onvoldoende brandveilig was.’ Het citaat is van een uitdagende Marc Buelens in Trends. De emeritus professor management applaudisseert voor de groep stille ambtenaren die instaan voor continuïteit en voor de groep onbekende ambtenaren die data analyseren, notuleren, zuchten, voorstellen doen en soms gelijk krijgen van politici.

Als er ooit een coronacommissie komt, zal die moeten nagaan hoe onze overheden zich hebben voorbereid op een pandemie. Hopelijk wordt dan ook naar de tweede groep stille ambtenaren geluisterd. Ik vrees dat we zullen horen dat het gros van hun voorstellen nooit enige aandacht van hun ministers kregen. Mijn ervaring is dat politici geen nood hebben aan systeemdenkers in hun organisaties. Het liefst hebben ze punctuele experts aan het hoofd van hun diensten. ‘Maar de systeemdenkers zullen u vertellen dat ze vaak geboycot zijn, omdat er belangrijker zaken op de politieke agenda stonden. Denk maar aan Brussel-Halle-Vilvoorde, de bedrijfswagen en een vrij bizarre vergadering in Marrakesh’, schrijft Buelens terecht.

‘Ambtenaren kunnen ons beschermen tegen een volgende crisis’, stelt Buelens. Misschien hebben ze wel geprobeerd ons te beschermen tegen corona, maar kregen ze van hun ministers nul op het rekest. Vier jaar geleden werd ik door Taiwan gevraagd gastcolleges te geven in zijn administraties. Ik was verrast door de vele mondmaskers in de kantoren, in de restaurants en in de winkels. Mijn gastvrouw legde me uit dat Taiwan niet voorbereid was toen het SARS-virus in 2003 uitbrak. Maar daarna maakte men verregaande plannen voor een volgende epidemie.

Taiwan heeft bijzonder weinig coronabesmettingen en nagenoeg geen doden. Nochtans is er geen lockdown, de scholen en universiteiten bleven open en je kunt er nog altijd heerlijk eten in de vele levendige restaurants. Vier jaar geleden legde men me uit wat Taiwan zou doen bij een volgende Covid-epidemie: alle binnenkomende reizigers controleren en de zieke mensen niet alleen meteen in quarantaine plaatsen, maar ook strak controleren via hun smartphone. Aan Taiwanezen die uit het buitenland terugkomen, zou worden gevraagd 14 dagen in vrijwillige quarantaine te gaan. Nu blijkt dat dat moeiteloos wordt opgevolgd. Het was de eerste keer dat ik de term ‘track and trace’ hoorde gebruiken voor iets anders dan een zending volgen bij e-commerce. Het slotstuk van hun epidemieplan was ‘testen, testen, testen’, maar zeer gericht.

Bij mijn terugkeer sprak ik met enkele collega’s die zich met volksgezondheid bezighouden over mijn Taiwanervaring. Ze bleken helemaal niet verrast door mijn verhaal. Ze kenden allen het Taiwanese voorbeeld en waren ervan overtuigd dat er ooit een pandemie zou komen, maar wisten natuurlijk niet wanneer. ‘Dat laatste is het probleem als we politici warm willen maken voor een epidemieplan’, zei een van hen. ‘Politici zijn alleen bezig met de problemen van de dag en wuiven ons weg als paniekzaaiers.’

Zullen we, na corona, beter beveiligd zijn tegen gevaren voor onze gezondheid? Sommige uitspraken van invloedrijke politici doen me twijfelen. Nu blijkt dat bij groot gevaar voor de volksgezondheid één centrum van beslissing, actie en opvolging nodig is, pleit minister van Justitie Koen Geens in Knack voor de regionalisering van de gezondheidszorg.’De discussie over de contingentering van de artsen houdt dan eindelijk op’, argumenteert hij. Ja, daar liggen onze mensen echt wakker van. Bij een volgende epidemie en na de zevende staatshervorming kan Vlaanderen kiezen voor de losse Zweedse aanpak en Brussel en Wallonië voor een Franse totale lockdown. Dan zetten we toch gewoon militairen aan de taalgrens om Franstaligen weg te houden uit onze restaurants? En Marc Van Ranst zal het wel uitleggen aan de bevolking. Opgelost.

Naschrift

Deze tekst verscheen als column in De Tijd van 16 mei 2020.

Video Fire Brigade

In De Morgen van 16 mei 2020 microbioloog Herman Goossens dat ons land die lockdown wellicht had kunnen voorkomen als we het voorbeeld van Taiwan hadden gevolgd.

“Er moet zeker een doorlichting komen over hoe het is kunnen gebeuren dat wij niets wisten over Taiwan. Zij begonnen midden januari al met uitgebreid testen, opsporen en isoleren, zo blijkt nu. Hier moest toen nog de discussie begonnen over de vraag of dit wel of niet erger was dan de griep. Maar Taiwan is door China uit de Wereldgezondheidsorganisatie geweerd. Resultaat: de wereld kreeg van de WHO de Chinese aanpak in Wuhan voorgeschoteld als exemplarisch. Een extreme lockdown, dus. We hadden die informatie uit Taiwan moeten hebben. Dat is een les voor de toekomst. Waarom kon niemand deze cruciale kennis doorspelen? Nu is de wereld daardoor de mist ingegaan. We hadden die lockdown wellicht kunnen voorkomen.”

In Knack stelt Minister Geens dat de zorg best zo dicht mogelijk bij de mensen moet zitten. Daar heeft hij gelijk in. Maar regionalisering zorgt er niet voor dat zorg dicht bij de mensen zit. Of zorg nu door Vlaanderen beslist wordt of door de federale staat, het blijft ivoren toren aansturing. Onze gezondheidszorg moet vanuit twee principes hervormd worden: het subsidiariteitsprincipe (zorg op het laagst mogelijke optimale niveau) en het hierarchieprincipe (er wordt op het hoogste niveau beslist wanneer systemische problemen opduiken). Lezers die me al langer volgen weten dat ik voorstander ben van gemeentefusies. Gemeentes van minstens 50.000 inwoners kunnen beter voor zorg (maar ook voor arbeid en wonen) instaan dan de federale staat, de regio’s of de provincies.